Viramundo (2013)

Regie: Pierre-Yves Borgeaud | 95 minuten | documentaire, muziek | Met: Peter Garrett, Gilberto Gil, Paul Hanmer, Vusi Mahlasela

Muziek heeft de kwaliteit om mensen te binden, bruggen te slaan tussen verschillende culturen en aan de grond te staan van individuele identiteitsvorming. Muzikant en oud-politicus Gilberto Gil (hij was minister van cultuur onder het bewind van president Lula) reist de wereld over om daar het bewijs van te leveren. In de documentaire ‘Viramundo’ wordt hij gevolgd tijdens een tour die hem over het zuidelijk halfrond voert. Gil neemt onder meer deel aan oude rituelen van de oorspronkelijke bewoners van Australië; de Aboriginals, bezoekt slachtoffers van het apartheidregime in Zuid-Afrika en zingt samen met culturele minderheden in zijn thuisland Brazilië. Muziek heeft daarin de rol van overkoepelende communicatie.

Dat Gil erin slaagt verschillende culturen samen te brengen wordt op een treffende manier duidelijk gemaakt. In zijn gesprekken met de mensen om hem heen en in de groepssamenstellingen waarmee hij muziek maakt zijn alle etniciteiten, leeftijden en (economische) minderheden vertegenwoordigd. Zijn status als muzikant (hij heeft meerdere Grammy’s gewonnen) komt daar goed bij van pas. Het ongebreidelde enthousiasme waarmee hij de wereld tegemoet gaat is bovendien erg aanstekelijk. Zo ontstaat er een overtuigend kleurenpalet die er in slaagt zijn boodschap door te geven: we zijn er allen gezamenlijk voor elkaar. Zo benadrukt Gil zelf dat de mens niet moet denken in verschillen, maar des te meer in overeenkomsten. Naast het binden door middel van muziek heeft Gil nog een andere zaak waar hij zich voor inzet: de computer- en informatietechnologie, met name het bereik daarvan voor de jeugd. Op die manier komen de muzikant en politicus in hem samen en is zijn verbindende missie het helderst.

Niet elke scène is zo sterk als de ander. Er zijn momenten waarin er wel heel veel afstand wordt genomen van de muziek richting de algemene sores van minderheden dat de nuance en overtuiging van die scènes vervlakken. De ondertitel van ‘Viramundo’ luidt ‘A musical journey with Gilberto Gil’, maar doordat het engagement soms de boventoon voert komt er ruimte vrij voor valse emoties die de film geen goed doen. En dat is natuurlijk jammer, zeker omdat de documentaire juist op z’n sterkst is als muziek de centrale plaats inneemt. Daarbij volgt ‘Viramundo’ wel heel getrouw het stramien van de standaard muziekdocumentaire: Af en toe wordt er een stukje muziek gespeeld, afgewisseld met een interview en dat wordt met elkaar versneden door kleurrijke sfeershots. De vorm heeft een dienstige plek in de schaduw van de inhoud gekregen, maar daardoor komen de (film)clichés al snel de hoek omkijken.

Over het algemeen is het retorische karakter van ‘Viramundo’ echter krachtig. En doordat de 71-jarige Gilbero Gil zich zo goed als stralend middelpunt weet te profileren zorgt de documentaire toch voor een positieve naklank. Uiteindelijk resteert de enige conclusie: Gil is een groot muzikant.

Wouter Los


Waardering: 4

Bioscooprelease: 22 augustus 2013
DVD-release: 18 februari 2014