Wallace & Gromit’s World of Invention (2010)

Regie: Merlin Crossingham | 150 minuten | animatie, komedie | Met: Jem Stansfield, Ashley Jensen | Originele stemmencast: Peter Sallis, John Sparks

Wie kan er nu beter een Brits tv-programma over bizarre, maar fascinerende uitvindingen presenteren dan Engelands beroemde uitvinder Wallace? Het geliefde klei-animatiefiguurtje dat door Studio Aardman bedacht is, en samen met zijn trouwe, en eigenlijk veel slimmere viervoeter Gromit de leukste avonturen beleeft, staat zelf ook bekend om zijn vernuftige, maar niet altijd even geslaagde uitvindingen. ‘Wallace & Gromit’s World of Invention’ is een zes afleveringen durende serie van de BBC, waarin recente, maar ook oude wetenschap op een leuke en leerzame manier onder de loep wordt genomen.

In de eerste aflevering, ‘Nature Knows Best’ kijken we naar de wonderen der natuur en hoe Moeder Natuur de wetenschap geïnspireerd heeft tot het doen van fantastische uitvindingen. Het Duitse bedrijf Festo heeft zich onder andere laten inspireren door de schitterende reuzenmanta’s. De gracieuze manier waarop deze prachtige zeebewoners zich voortbewegen bracht het bedrijf tot het ontwerpen van een air ray, een op afstand bedienbare hybride constructie, die met helium gevuld wordt en zo door het luchtruim kan ‘zwemmen’. Ook maakten ze een soort robotarm, die zo flexibel is dat er zelfs kwetsbaar fruit, zoals tomaten, mee opgepakt kan worden, zonder dat deze stuk gaan. Van termieten valt ook nog veel te leren. Hun indrukwekkende constructies zorgen voor een altijd gekoelde woonomgeving, iets dat architecten graag toe zouden passen op door mensen vervaardigde gebouwen. Verder krijgen we een interessante reportage te zien over hoe de bouw van een termietenheuvel in Malawi in kaart wordt gebracht en hoe dit vertaald kan worden naar de huizen van de toekomst. ‘Nature Knows Best’ heeft ook nog een Nederlands tintje. De in Scheveningen geboren Theo Jansen showt zijn schepping, een strandbeest gemaakt van PVC-buizen (en later ook plastic flessen en andere plastic materialen), dat in de loop der jaren (sinds 1990 is Jansen er al mee bezig) steeds meer ‘geëvolueerd’ is en al bijna zelfstandig op het strand kan lopen.

In de tweede aflevering, ‘Reach for the Sky’, gaat het BBC-programma dieper in op de jarenlange fascinatie van de mens voor de kunst van het vliegen. Hilarisch zijn soms de – levensgevaarlijke – uitvindingen van mensen die er alles aan doen om maar enkele tellen zich te voelen als een vogel, zoals Stuart Ross, de man die een jetpack heeft gemaakt, die qua brandstof echter zo duur is, dat hij eigenlijk jaren moet sparen voor enkele seconden in de lucht. De vasthoudendheid van de uitvinders is overigens zonder uitzondering bewonderenswaardig, zoals Steve Bennett, die al van jongs af aan bezig is met het maken van een eigen raket. Een andere revolutionaire uitvinding is die van Dava Newman (één van de weinige vrouwelijke uitvinders in de reeks!), die een lichtgewicht astronautenpak heeft uitgevonden, wat astronauten veel meer bewegingsvrijheid geeft. Vaste ‘World of Invention’-medewerker Jem Stansfield gaat op bezoek bij Fred Ferguson, die het beste weet te halen uit het Magnuseffect met zijn uitvinding. Erg komisch is ook de top zes van vliegtuigen die nooit van de grond zijn gekomen. Denk aan “Ter land, ter zee en in de lucht” en je hebt een idee van wat je te zien krijgt. Erg interessant is de kennismaking met het fenomeen Gustav Mesmer, wiens buitenissige uitvindingen hem een geliefd personage maakten (maar van wie de levensgeschiedenis eigenlijk heel tragisch was).

In ‘Home Sweet Home’, de derde aflevering van ‘Wallace & Gromit’s World of Invention’ kijkt het duo naar de uitvindingen die in de loop der jaren zijn gedaan om het huishouden makkelijker te maken. Hoewel, makkelijker…? Er zijn natuurlijk ook talloze apparaten uitgevonden, die nauwelijks bestaansrecht hebben. Maar de huisrobot van Tony Sale is wel erg schattig. Een flinke schouderklop verdient William Kamkwamba, die in zijn dorpje Wimbe, Malawi, op veertienjarige leeftijd begon met het bouwen van een windmolen, die zorgde voor elektriciteit in zijn ouderlijk huis. Het bijzondere daarvan is dat hij dat helemaal zelf heeft uitgedokterd, door het lezen van een boek over windenergie in de bibliotheek. De materialen haalde hij van de vuilnisbelt. Een andere eye opener vormt het item over het theezetapparaat (teasmades), waarmee Britten in de vorige eeuw ‘s ochtends gewekt werden door een wekker, die meteen een lekker kopje hete thee voor hen klaar had gezet. Jem Stansfield legt de kijker uit hoe de nooit op de markt gebrachte koelkast van Albert Einstein werkt, en gaat langs bij een jonge uitvindster Emily Cummins, die een mobiele koelkast heeft uitgevonden die gebruikt kan worden voor festivals en concerten, maar – nog beter – voor mensen in gebieden waar geen elektriciteit is. Haar koelkastje kan gemaakt worden van afvalmaterialen. Trevor Baylis laat ons zien hoe zijn opwindbare radio tot stand is gekomen.

De vierde aflevering is ‘Come to Your Senses’, en heeft alles te maken met zintuigen. Sir John Pendry laat zien hoe zijn onzichtbaarheidsmantel werkt, iets wat Harry Potter liefhebbers wel zal aanspreken. Jammer genoeg wekt dat misschien verkeerde verwachtingen, want zijn uitvinding, die niet eens op een mantel lijkt, maakt het object onzichtbaar voor de radar, niet voor het oog. Wel grappig is de reportage over de eerste mobiele telefoon, bedacht door Nathan Stubblefield, die op het platteland van Kentucky best succesvol was (maar later in New York jammerlijk faalde). Het verhaal van de vastberaden Mark Lesek is erg indrukwekkend. Bij een ongeluk raakte hij zijn rechterarm kwijt. Ontevreden als hij was met de beschikbare kunstarmen, maakte hij zelf een betere, sterkere prothese, zodat hij zijn werk als monteur gewoon kon blijven doen. Hij baseerde zijn arm op de Carnes-arm uit 1902 en perfectioneerde het ontwerp. Erg bijzonder (no pun intended) is ook het stukje over honingbijen, die zo getraind worden dat ze explosieven kunnen ruiken.

‘Better Safe than Sorry’, de vijfde en een-na-laatste aflevering van ‘Wallace & Gromit’s World of Invention’, gaat over veiligheid. Wallace probeert de uitzending zonder kleerscheuren door te komen in de studio, maar dat valt niet mee. Het eerste item, over de schietstoel is erg boeiend. Niet alleen zien we de uitvinding in werking en wordt de geschiedenis ervan uit de doeken gedaan, ook Craig Penrice, wiens leven maar liefst twee keer gered is dankzij een schietstoel, komt aan het woord. Grappig is het stukje over drones, waarbij en passant nog even het Duitse propagandafabeltje over fotograferende duiven uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog onderuit wordt gehaald. Jem gaat uitgebreid in op de uitvindingen van The Most Beautiful Woman In Films, Holllywoodster Hedy Lamarr, die een methode bedacht waarmee radiocommunicatie ongevoelig gemaakt werd voor storingen van buitenaf, ook wel frequency hopping genoemd. Destijds werd ze niet serieus genomen, maar tegenwoordig mogen we haar met onze afhankelijkheid van mobiele telefonie wel dankbaar zijn. Bij het item over Arthur Pedrick is het moeilijk om een glimlach te onderdrukken. De Britse uitvinder trok regelmatig de aandacht door tussen 1962 en 1976 162 patenten aan te vragen, voor de meest absurde uitvindingen, die eigenlijk geen van allen uitvoerbaar waren. Het stuk over de ruimtepakken, waarin Bill Ayrey vertelt over de door ILC Dover gemaakte veiligheidspakken voor astronauten, haalt het eerdere item over hetzelfde onderwerp uit aflevering 2 misschien wel een beetje onderuit. Tenslotte is de top zes uitvindingen die erg slecht voor je gezondheid blijken wel grappig, maar door de onderlinge verschillen wel vergezocht.

‘Getting from A to B’, de zesde en laatste aflevering, gaat over transportmiddelen. De Rus Mikhail Puchkov vertelt geanimeerd over zijn duikboot die hij heeft ontworpen. Zijn verhaal is extra bijzonder vanwege de politieke geschiedenis in zijn land. De excentrieke uitvinder Cedric Lynch (zou het de achternaam zijn?) laat zijn zelfbedachte schone motor zien, die het mogelijk zou moeten maken elektrische auto’s binnenkort voor iedereen bereikbaar te laten zijn. Op het eiland Man doet Lynch zelfs mee aan de elektrische TT-race, en bewijst daarmee dat zijn idee best haalbaar is. Het moet wel erg makkelijk zijn geweest om de top zes van deze aflevering samen te stellen, want bizarre vervoermiddelen zijn er natuurlijk in overvloed. De vliegende schotel die aangedreven wordt door een laserstraal, is bedacht door Charles Osmond Frederick. En hoewel zijn uitvinding geen kans van slagen bleek te hebben, is in Brazilië momenteel Leik N. Myrabo bezig met een vernieuwd concept, de Lightcraft, dat sterk lijkt op het oude Britse ontwerp. Een revolutie in de luchtvaart? Als het aan Myrabo ligt wel, want als hij gelijk krijgt, ben je binnen vijftien jaar met zijn uitvinding in drie kwartier op elke gewenste plek op aarde… Uitvinder Clive Sinclair heeft nu al veel betekend voor de wereld. Zijn zakrekenmachine was ook revolutionair, evenals het digitale horloge dat hij uitvond. Sinclair stond ook aan de voet van PC-thuisgebruik, maar minder succesvol waren zijn uitvindingen op het gebied van vervoermiddelen. Zijn Sinclair C5, een elektrische driewielfiets, was een commerciële ramp, maar van opgeven moet de Brit nog niets weten. Met de Sinclair X-1 – die in 2012 (volgens deze serie) geïntroduceerd zou moeten worden – hoopt hij het straatbeeld te veranderen. Tenslotte gaat Jem naar het Didcot Railway Centre, waar een eerbetoon staat aan een van de mislukkingen van Brunel, een groots ingenieur, die baanbrekende ontwerpen heeft gemaakt voor de Britse infrastructuur. Met zijn atmospheric railway hoopte hij treinen te laten voortbewegen door middel van een vacuüm in een tunnel tussen de rails. Jem bouwt zijn uitvinding na en bewijst dat het wel degelijk zou moeten werken.

‘Wallace & Gromit’s World of Invention’ is Engels gesproken en Nederlands ondertiteld, dus voor de jonge Aardman-liefhebbers zal het niet meevallen de serie te volgen. De reeks zit overigens vol met taalgrapjes, die niet allemaal vertaald kunnen worden, dus het is sowieso meer genieten geblazen als je de Engelse taal machtig bent. Het leeuwendeel van de speelduur van de afleveringen gaat op aan reportage-achtige filmpjes, waarin een bepaalde uitvinding in de spotlights staat. Wallace en Gromit zelf zie je niet heel erg vaak. Aan het begin en eind van de aflevering zijn ze steevast van de partij en ook vormen ze vaak een humoristisch bruggetje naar een nieuw item, maar wanneer je alleen maar in het animatieduo geïnteresseerd bent en wetenschap je koud laat, is ‘Wallace & Gromit’s World of Invention’ niet een must. Ben je wel benieuwd wat de wetenschap allemaal te bieden heeft, kan deze vlotte reeks beslist een goede introductie vormen. Maar of je hem meer dan eens in je speler zult stoppen, is maar net de vraag.

Monica Meijer

‘Wallace and Gromit’s World of Invention’ verschijnt dinsdag 16 oktober 2012 op DVD.