War Photographer (2001)
Regie: Christian Frei | 96 minuten | documentaire, oorlog | Met: James Nachtwey, Christiane Amanpour, Hans-Hermann Klare, Christiane Breustedt, Des Wright, Denis O’Neill
‘Als je foto’s niet goed genoeg zijn, sta je er niet dicht genoeg op.’ Het is een befaamde uitspraak van de legendarische oorlogsfotograaf Robert Capa, die naam maakte met zijn beeldverslagen van vijf verschillende oorlogen (waaronder de Spaanse burgeroorlog en de Tweede Wereldoorlog). Capa moest zijn wil om de onlusten van een oorlog aan de wereld te tonen uiteindelijk met de dood bekopen; in 1954 stapte hij in het toenmalige Indo-China op een landmijn. James Nachtwey wordt gezien als een waardige opvolger van Capa. Ook hij staat al vijfentwintig jaar overal pal bovenop. Wat bezielt iemand toch om jaren achtereen het leed van anderen op te zoeken? De Zwitserse documentairemaker Christian Frei tracht daar in de documentaire ‘War Photographer’ een antwoord op te vinden.
Al sinds 1981 staat James Nachtwey bij alle oorlogen op de voorste rij, waar hij klaar staat om hartverscheurende plaatjes te schieten van de verwoesting van levens en landen. Zijn foto’s verschaffen een eeuwig testament voor de kinderen van het door oorlog verwoeste Kosovo, die dolen door eens levendige straten of in ziekenhuizen liggen te creperen nadat ze op een landmijn zijn gestapt. De foto’s die hij maakte tijdens de burgeroorlog in Rwanda tonen de zwaar verminkte lichamen van slachtoffers, die door bloeddorstige landgenoten met messen zijn bewerkt. In Azië fotografeerde hij de bittere, trieste armoede; jongens en mannen die voor een paar stuivers hun leven wagen in de dodelijke sulfietmijnen. Hij ziet zijn foto’s niet als doel, maar als middel om de oorlog de wereld uit te helpen door de buitenwereld de gruwelen ervan te tonen.
Christian Frei toont uniek materiaal doordat hij een microscopisch klein cameraatje heeft weten te monteren op Nachtweys fototoestel. Op die manier is de kijker ‘live’ aanwezig wanneer Nachtwey aan het werk gaat en ziet hoe de fotograaf bijvoorbeeld getuige is van het verscheurende verdriet van de Kosovaren als de massagraven worden geopend en zij de lichamen van hun overleden dierbaren terugzien. Nachtwey lijkt onbewogen zijn werk te doen, maar dat kan bijna niet. Niemand die deze beelden ziet blijft onaangedaan. De fotograaf lijkt eerder murw te zijn gebeukt door alle narigheid die hij de afgelopen vijfentwintig jaar aan zich voorbij heeft zien gaan.
Behalve deze beelden en foto’s toont de documentaire ook interviews met collega’s en met Nachtwey zelf. Jammer genoeg is de fotograaf niet echt de meest sprankelende persoonlijkheid; hij is sober en praat bedachtzaam en in clichés. Van hem hoef je geen spectaculaire uitspraken te verwachten. Gelukkig maar dat zijn collega’s wel met interessante anekdotes op de proppen komen, waardoor je de persoon áchter de fotograaf toch nog een klein beetje leert kennen. Zo vertelt cameraman Des Wright een verhaal over Nachtwey, die op dramatische wijze een Indonesische misdadiger om wist te praten en zo het leven redde van een man die anders gestenigd zou worden. Nachtwey is dus wel degelijk een mens van vlees en bloed, maar is waarschijnlijk zelf niet zo graag in beeld, laat staan dat hij over zichzelf praat.
‘War Photographer’ is verplichte kost voor studenten journalistiek en fotografie, alleen al om te zien hoe het er aan toe gaat in de wereld van het nieuws. De documentaire, die werd genomineerd voor een Oscar, geeft misschien geen compleet beeld van de intrigerende persoon James Nachtwey, maar toch zeker van zijn werk.
Patricia Smagge