Watermark (2013)

Regie: Jennifer Baichwal, Edward Burtynsky | 92 minuten | documentaire

Water is de bron van al het leven op aarde. De eerste organismen ontstonden in de prehistorische zeeën, om vervolgens deels te evolueren tot de diverse gewervelde en ongewervelde dieren die uiteindelijk ook het land wisten te veroveren. Maar veel dieren bleven het water trouw, waardoor de wereldzeeën en -rivieren ook heden ten dage nog zijn bezaaid met fascinerende creaturen van vaak zeer diverse pluimage. Vissen in alle kleuren en maten, zeezoogdieren, amfibieën of prachtige zeeschildpadden, in vrijwel elke diergroep vind je nog wel soorten die geheel of gedeeltelijk zijn toegerust op een aquatisch bestaan. Maar ook vrijwel alle landdieren en planten hebben nog steeds een innige band met het water en zijn er zelfs afhankelijk van. Een gegeven dat zeer zeker van toepassing is op de mens. Het is geen toeval dat de eerste menselijke nederzettingen en de meeste grote steden ontstaan zijn langs rivieren of kusten, stromen van leven en overvloed die onze soort in staat stelden om langzaam maar zeker toe te groeien naar een sedentaire levensstijl. Ook voor het bedrijven van landbouw is water natuurlijk onontbeerlijk, terwijl rivieren en oceanen als natuurlijke transportwegen ook altijd een wezenlijke bijdrage hebben geleverd aan het handelsverkeer en de economische groei.

Watermark is het derde en laatste deel uit de waterserie van fotograaf Edward Burtynsky. In dit multimediaproject, dat verder bestaat uit een boek en een foto-expositie, verkent Burtynsky de relatie van mensen met water. Voor ‘Watermark’ werkte hij opnieuw samen met regisseur Jennifer Baichwal, met wie hij eerder ook al de documentaire ‘Manufactured Landscapes’ maakte. Over een periode van drie jaar bezocht het tweetal in totaal tien landen die een bijzondere relatie met water hebben. De vraag die centraal staat is hoe het water ons vormt en wij het water. Vandaag de dag is de mens namelijk niet langer een soort die de grillen van de natuur en het klimaat louter passief ondergaat, maar zelf soms een grote (meestal niet al te beste) invloed op deze twee fenomenen uitoefent.

Een van de eerste scènes uit ‘Watermark’ toont al op imponerende wijze hoe onmisbaar water is voor de mens. Als de camera langzaam uitzoomt, zien we hoe een aftandse sloep te midden van een enorm desolaat, kurkdroog landschap de gedaante aanneemt van een gestrande eenzaat, een stille herinnering aan een tijd waarin de Coloradorivier nog door ditzelfde landschap stroomde en er nog vissen in overvloed gevonden en gevangen konden worden. Het openingsfragment is visueel gezien een fraaie voorbode van de rest van de film. De luchtbeelden en detailshots van besproeide mega-akkers, imposante, maar ook veelal smeltende gletsjers, door eb en vloed gekenmerkte kuststroken, kabbelende rivieren en de vaak als gigantische slangen door het landschap kronkelende rijstterrassen in Azië zijn indrukwekkend. Het commentaar is schaars, want Baichwal en Burtynsky gebruiken vooral de beelden en montage als narratieve structuren. Ook tegenstellingen (bijvoorbeeld tussen de op drijvende eilanden levende Chinese zeeslakboeren en de desolate leegte die het drooggelegde deel van de Colorado is geworden) worden vaak als vertelinstrument gebruikt. Van een echt coherente verhaallijn is door de thematische fragmentering meestal weinig sprake. Er worden wel diverse verhaallijnen over de relatie tussen mens en water behandeld, maar die worden vaak niet voldoende uitgediept, waardoor het toch allemaal vrij oppervlakkig blijft. Veel nieuwe inzichten zul je na het bekijken van ‘Watermark’ dan ook niet opdoen. Dat we veel zoetwaterbronnen in een onverantwoord hoog tempo uitputten, en wel wat duurzamer om mogen gaan met deze natuurlijke levensaders, is bijvoorbeeld algemeen bekend en eigenlijk een open deur.

Hoewel ‘Watermark’ vaak overkomt als een grotendeels fragmentarische verzameling van verhalen en beelden en de nodige duiding en diepgang mist, weet de documentaire dankzij de fraaie, soms zelfs hypnotiserend mooie beelden toch bij tijd en wijle te imponeren.

Frank Heinen

Waardering: 3

Bioscooprelease: 11 september 2014