Whisky Galore! (1949)

Regie: Alexander Mackendrick | 82 minuten | komedie | Acteurs: Basil Radford, Catherine Lacey, Bruce Seton, Joan Greenwood, Wylie Watson, Gabrielle Blunt, Gordon Jackson, Jean Cadell, James Robertson Justice, Morland Graham, John Gregson, James Woodburn, James Anderson, Jameson Clark, Duncan Macrae, Mary MacNeil, Norman Macowan, Alastair Hunter, Henry Mollison, Compton MacKenzie, Finlay Currie, A.E. Matthews, Frank Webster

Tezamen met ‘Passport to Pimlico’ en ‘Kind Hearts and Coronets’ kwam ‘Whisky Galore!’ tot stand in 1949, het eerste jaar waarin Sir Michael Balcon komedies voor de Britse Ealing Studios produceerde. Deze alom bewonderde film was bepalend voor de lichtvoetige, satirische toon van latere komische producties. Ook de thematiek – de triomf van de gewone man op de machtigen der aarde – begon aan een opmars. De belangrijkste regisseur van de dwaze Ealing-komedies was Alexander Mackendrick (1912-1993), een man die zich aan het begin van zijn carrière specialiseerde in maatschappelijke satires met een donkere rand. Zijn sceptische kijk op de wereld en bijtende Schotse humor werkten op de knusse wereld van de Ealing Studios in als een mes in een pakje boter. Een mooi voorbeeld hiervan geeft Mackendrick in zijn debuutfilm ‘Whisky Galore!’: de enige eerlijke man op het eiland waar het verhaal zich afspeelt wordt bedrogen en vernietigd door de meedogenloze, opportunistische plaatselijke bewoners. Want, zo zegt de regisseur: “Er is een bepaald moment, tegen het eind van bepaalde soorten komedie, waarin ze gemeen zouden moeten worden.”

In ‘Whisky Galore!’ brengt Mackendrick die filosofie in de praktijk. In deze op het Schotse eiland Barra opgenomen komedie staat de botsing tussen twee culturen centraal. De bewoners van het piepkleine gehucht Garryboo – veelal arbeiders en vissers – vormen een hechte gemeenschap. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar als blijkt dat hun voorraad whisky op raakt en ze voorlopig geen nieuwe kunnen krijgen, komt hun ware aard naar boven. De onberispelijke Britse geheelonthouder, kapitein Waggett (Basil Radford), voert in oorlogstijd het bewind op het eiland. Als voor de kust een schip vergaat met aan boord een enorme lading malt whisky, gaat hij ernaar op zoek. De drank was voor de Amerikaanse markt bestemd maar is ingepikt door dorstige, door de oorlog verarmde eilandbewoners. Zij zijn de kapitein en zijn mannen voortdurend te slim af. Het verhaal, naar een roman van Compton MacKenzie, was gebaseerd op een waargebeurde geschiedenis: na de schipbreuk van een vrachtschip voor de kust van het eiland Eriskay ‘verdween’ de lading van vijftigduizend vaten whisky spoorloos. Auteur en scenarioschrijver MacKenzie is overigens in de film te zien als de kapitein van de SS Cabinet Minister.

‘Whisky Galore!’ doet gedateerder aan dan sommige andere door Ealing geproduceerde komedies, maar de hilarische hectiek, de rake maatschappelijke observaties, de authentieke opnamen van het leven op de Schotse eilanden en het verrukkelijke spel van de acteurs overtuigen nog altijd. De verleidelijke Joan Greenwood schittert als de flirterige dochter van postkantoorhouder cq kroegbaas Macroon (Wylie Watson) en ook de Schotse acteurs James Robertson Justice, Gordon Jackson en verteller Finlay Currie acteren voortreffelijk. De universele kracht van de gezagsondermijnende humor ligt in de idealisering van een afgelegen dorp vol zonderlingen, knappe meisjes en nuchtere lieden die de opgeblazen pretenties van hun bureaucratische opponenten doorprikken. De (in Amerika geboren) Schot Mackendrick, die voor Ealing ook de juweeltjes ‘The Man in the White Suit’ (1951) en ‘The Ladykillers’ (1955) regisseerde, zou later in zijn loopbaan succes oogsten met de regie van serieus drama. Zo maakte hij in 1957, toen hij zich weer in de Verenigde Staten gevestigd had, zijn meesterwerk ‘Sweet Smell of Succes’.

Mackendrick was een meester in het visueel vertellen van verhalen. ‘Whisky Galore!’ mag dan zijn eerste film zijn, met de schitterende deep focus-fotografie en het prachtige spel met licht en schaduwen geeft hij direct zijn visitekaartje af. Maar ‘Whisky Galore!’ is niet uitsluitend een showcase voor de regisseur, dit is bovenal een fijn staaltje Britse humor. Britten schromen niet om hun eigen zwakheden te relativeren. Hier nemen ze hun eeuwige dorst naar alcohol op de hak. Voor de eilandbewoners is whisky een soort wonderdrankje, een geschenk van god. Zieken worden er beter door, verlegen mensen krijgen er meer zelfvertrouwen van. Zonder hun geliefde whisky lopen ze er maar verloren bij. Alles met een hele vette knipoog, uiteraard. Bovendien onderstreept de film het gevoel van saamhorigheid dat na de Tweede Wereldoorlog was ontstaan in Groot-Brittannië. ‘Whisky Galore!’ mag dan de zwartgalligheid van ‘Kind Hearts and Coronets’ missen en het zonder een ster van het kaliber van Sir Alec Guinness moeten doen, dit klassiek staaltje oer-Britse humor staat nog altijd als een huis!

Patricia Smagge