Wit licht (2008)

Regie: Jean van de Velde | 120 minuten | drama | Acteurs: Marco Borsato, Thekla Reuten, Ricky Koole, Peter van den Begin, Andrew Kintu, Abby Mukiibi Nkaaga, Adrian Galley, Sam Oleko, Siebe Schoneveld, Frederick Mpuuga

Voor cynici of mensen die normaal gesproken neerkijken op Nederlandse films, lijkt ‘Wit Licht’ alleen maar meer koren op de molen te zijn. Door de drieslag met de gelijknamige cd en het concert van Marco Borsato zullen sommigen het niets meer dan een egotrip van de zanger vinden, en niet iets wat de serieuze aandacht verdient van filmliefhebbers. Het verhaal blijkt toch iets anders te zijn. ‘Wit Licht’ heeft uiteindelijk weinig met ijdelheid te maken en is ondanks traditionele actiemomenten en heldendaden vooral een pakkende film die het vreselijke lot van de kindsoldaten in Afrika op niets ontziende wijze belicht.

‘Wit Licht’ – de film – is een uitgesproken persoonlijk project voor vele betrokkenen, waaronder regisseur Jean van de Velde, die zelf in Afrika is opgegroeid, en hoofdrolspeler Marco Borsato, die het onderwerp van kindsoldaten als ambassadeur van War Child natuurlijk nauw aan het hart gaat. Hoewel de film deels een traditioneel avonturenverhaal is met Borsato als onvervalste actieheld, is ‘Wit Licht’ vooral gemotiveerd door de overtuiging dat het verhaal van de kindsoldaten verteld moet worden en zoveel mogelijk mensen moet bereiken. En het goede nieuws is dat de film zeker een blijvende indruk zal achterlaten op de bezoekers die hem gaan kijken. ‘Wit Licht’ slaagt er namelijk uitstekend in de schrijnende situatie in Afrika op een voelbare en confronterende wijze voor het voetlicht te brengen. ‘Wit Licht’ is niet de eerste film die misstanden op het Afrikaanse continent aan de kaak probeert te stellen. Zo gingen recente films als ‘The Last King of Scotland’ en ‘The Constant Gardener’ – waarvan de directe, persoonlijke filmstijl een inspiratie vormde voor ‘Wit Licht’ – de film al voor. Ook het lot van kindsoldaten komt steeds meer onder de aandacht, zoals eerder te zien was in ‘Blood Diamond’ en de televisiefilm van de hitserie “24”. Maar waar deze laatste films wel erg veel tijd en ruimte besteden aan actie en spektakel en de thematiek van de kindsoldaten wat naar de achtergrond verdwijnt, staat dit onderwerp in ‘Wit Licht’ centraal.

Natuurlijk wordt de kijker in de schoenen geplaatst van Eduard Zuiderwijk in zijn gevaarlijke missie om Abu, het vriendje van zijn zoontje Thomas te redden, maar regelmatig wordt er van perspectief veranderd en ziet en ervaart de kijker wat de kinderen zelf moeten ondergaan. De kijker is er getuige van wanneer ze voor de neus van rebellenleider Obeke worden neergezet en hem, scanderend, “pappie” moeten noemen, aangezien hun eigen ouders dood zijn of simpelweg vergeten dienen te worden. Ongehoorzaamheid of zwakheid wordt op meedogenloze wijze afgestraft. Gruwelijk is de scène waarin één van de kinderen opdracht krijgt om een ander kind met een machete te vermoorden, op straffe van de (eigen) dood. Vreselijk is ook de scène waarin het kinderleger een kerk vol mensen moet beschieten terwijl deze uit paniek de ramen proberen uit te komen of de schutters te weerhouden van hun gruwelijk daad. Na afloop steken alleen nog een paar levenloze handen uit deze ramen, waarna er wordt gecut naar een contemplatieve close-up van de regen die van de golfplaten van het dak stroomt als waren het tranen. Het zijn momenten om stil van te worden.

De daden die de kinderen opgedragen krijgen, zorgen ook dikwijls voor nagelbijtende spanning, wat voortkomt uit de dreiging van het moment zelf maar ook uit de vaak erg effectieve montage. Dit is het geval bij een zeer spannende wedstrijd tussen Abu en een ander kind, waarbij de twee geblinddoekt een geweer in elkaar moeten zetten en de ander hiermee als eerste dood moeten schieten. Wat betreft de gegenereerde spanning gebeuren er soms onverwachte dingen, zoals wanneer Abu en zijn vriend stiekem via een legertelefoon hulp proberen in te roepen, maar Abu zich alleen maar het telefoonnummer van een game-hulplijn weet te herinneren en hun plannetje in het water valt. Dit terwijl de opbouw van deze scène traditioneel is – met flashbacks van telefoonnummers en beelden van de schurk die met zijn rug naar onze kleine helden toestaat – en er hierdoor de verwachting is dat het goed zal aflopen. Het is alsof Van de Velde speelt met de conventies door de kijker eerst in een echte filmwereld te dompelen en vervolgens wakker schudt en hem laat realiseren dat het hier om de bittere werkelijkheid gaat. Het is een realiteit waarin kinderen geïndoctrineerd worden door het leger en dikwijls van hun ouders vervreemden. De ouders willen daarnaast hun eigen kind vaak niet eens terug omdat ze denken dat ze behekst zijn, zo laat Thekla Reutens personage weten in de film. Harde werkelijkheid of niet, Van de Velde heeft er wel toe besloten om zijn film een toegankelijk karakter te laten hebben door toch de tradities van de actiefilm toe te passen en er een duidelijk avontuur van te maken.

De film kent een rechtlijnige structuur met een held met een missie, een schurk, opwindende achtervolgingen en vuistgevechten, lichte romantiek, en een einde dat de kijker niet per se in een zware depressie naar huis stuurt. Het is wellicht de beste manier om een zo breed mogelijk publiek kennis te laten maken met de belangrijke thematiek, en in die zin is de vorm te verantwoorden. Bovendien voelt de film altijd oprecht aan en wordt Afrika of het onderwerp van de film niet als excuus gebruikt om een spectaculaire, “exotische” film te maken en daarnaast een beetje goede sier te maken met een zielig verhaal. Nee, het is merkbaar dat ‘Wit Licht’ een film is uit het hart en met oprechte bedoelingen, wat ook duidelijk terugkomt in het acteerwerk van Marco Borsato op momenten dat hij écht geconfronteerd wordt met het onderwerp dat hem zo aan het hart gaat. Overtuigend is de scène waarin hij rebellenleider – en oude bekende – Obeke van man tot man aanspreekt over de kinderen die hij in zijn leger heeft “gerekruteerd”. Hij doet een beroep op de waardigheid van de man, en stelt dat wanneer hij – wellicht – ooit president zal zijn, het geen goede indruk maakt om kinderen in het leger te hebben. “Laat de kinderen gaan”, zegt Eduard. “Ze horen niet thuis in een oorlog”. Vervolgens komt er een tamelijk intelligent weerwoord van Obeke wanneer hij opmerkt dat Amerikanen ook zestienjarigen naar Vietnam stuurden en er door de lagere levensverwachting van de gemiddelde Afrikaan er zodoende niet veel verschil is tussen beide landen. Hoewel er andere argumenten meespelen die de zaak van Obeke zwak maken, is het een verrassende nuance in een verhaal waarin goed en kwaad in eerste instantie duidelijk van elkaar onderscheiden blijken te zijn.

De regie van de film is vlot en to-the-point, en het camerawerk van de ervaren Theo van de Sande prachtig meeslepend: of het nu gaat om kleine subtiele karaktermomenten, of de opwindende actiescènes in en om een vliegtuig in de laatste akte van de film. En de eenduidigheid en gebrek aan (melo)dramatische bombast werkt in het voordeel van de film, gebieden waar het eerder genoemde ‘Blood Diamond’ wat sputterde. In die film wilde men alles tegelijk doen en behandelen, met als gevolg dat geen enkel onderwerp genoeg aandacht krijgt en de verschillende elementen verwaterden. Het was een actiefilm met grote boodschappen, romantiek, en een innerlijk geconflicteerd personage, met als onderwerpen “bloeddiamanten”, Westerse schuldvragen, en kindsoldaten. Veel opmerkingen – van bijvoorbeeld Jennifer Connolly’s linkse journaliste, kwamen hol of te politiek correct over, en de schurk was een regelrecht monster, compleet met een eng, gehavend oog. De grote troef van de film was Leonardo di Caprio’s sterke acteerwerk, maar de ontwikkeling van zijn personage liet te wensen over. ‘Wit Licht’ heeft een sterkere focus en minder afleidingen dan ‘Blood Diamond’. Daarnaast is Marco Borsato’s Eduard Zuiderwijk wellicht niet zo complex en intens vormgegeven als Di Caprio’s Danny Archer, maar hij fungeert ook vooral als instrument om de plot voort te drijven. Hij observeert – als James McAvoy in ‘The Last King of Scotland – als tamelijk naïeve Westerling de verschrikkingen in Afrika. En juist zijn naïviteit maakt het “aannemelijk” dat hij zo’n krankzinnige missie zou ondernemen. En Borsato als acteur doet wat hij moet doen. Niet elk stuk dialoog vindt de juiste lading of toon, maar het merendeel van de film is de zanger – en nu dus acteur – verrassend effectief en hij blijft aardig overeind tussen collega’s Thekla Reuten, Ricky Koole en Peter van den Begin. Vooral in stresssituaties en op hectische momenten – wanneer hij moet rennen en vliegen en ondertussen opmerkingen moet maken – overtuigt hij. De controverse over zijn acteerdebuut blijkt dus uiteindelijk een non-issue te zijn. Temeer ook omdat Marco Borsato slechts in dienst staat van het grotere verhaal van de kindsoldaten, dat met ‘Wit Licht’ op eerlijke en indringende wijze verteld wordt. Dialogen en personages zijn niet altijd even diepzinnig, en puur als avonturenfilm zal de film weinig opzien baren, maar in combinatie met de aangrijpende inhoud en de meeslepende beeldtaal, is ‘Wit Licht’ een zeker succes.

Bart Rietvink

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 11 december 2008