Women without Shadows (2005)

Regie: Haifaa Al-Mansour | 45 minuten | documentaire

Hoofddoekjes of niet? Het is al tijden een punt van discussie in Nederland. Is het dragen van een hoofddoekje een teken van onderdrukking of juist een expressie van je eigen identiteit? Hebben vrouwen met een hoofddoekje geen vrijheid, geen eigen wil? Één ding is in ieder geval zeker: in hoeverre de emancipatie van de hoofddoek dragende vrouw ook te wensen over mag laten, vergeleken met Saoedische vrouwen genieten de vrouwen-met-hoofddoek in Nederland een ondenkbare vrijheid, zo zien we in de documentaire ‘Women Without Shadows’.

In Saoedie-Arabië worden vrouwen in de laatste decennia namelijk op buitensporige wijze onderdrukt, waarbij ze hun hele lichaam en gezicht dienen te bedekken en volledig afhankelijk zijn en in dienst staan van de man. Hayfa el-Mansur, de enige vrouwelijke Saoedische regisseur in een land zonder bioscopen, stelt deze onderdrukking aan de kaak in haar opmerkelijke en belangrijke documentaire, die al de nodige sterke reacties heeft veroorzaakt, van zowel voor- als tegenstanders. Maar zolang de film maar door zoveel mogelijk mensen wordt gezien en het tot discussies leidt is de missie van El-Mansur geslaagd. Ze laat vele betrokken Saoedische vrouwen aan het woord, zowel bedekte, onderdrukte vrouwen, als onbedekte, meer progressieve vrouwen.

Een vrouw uit deze laatste categorie spreekt in het begin van de film over de schrijnende situatie van de laatste tientallen jaren. Volgens haar was het toen zij jong was, zo rond de jaren zestig, nog niet zo erg. Vroeger kon men gewoon onbedekt over straat en hoefden mannen het niet te wagen om vrouwen (verbaal of fysiek) op straat te kleineren. Nu is het wel anders. In de documentaire horen we op een gegeven moment een aantal geboden via luidsprekers op straat voorbij komen. Het zijn de functies van, of plekken voor de vrouw: Ze heeft een man nodig om mee te trouwen, een huis om haar binnen te houden, en tenslotte een grafkist om haar in te bewaren. Je zou er bijna om lachen als het niet zo verontrustend was, en een dagelijkse werkelijkheid voor de Saoedische vrouwen.

Enkele compleet in het zwart ingepakte vrouwen komen aan het woord en spreken openhartig over hun situatie. Ze zeggen expliciet dat ze zich schikken naar de meningen van anderen, de moeder, vader, of man. Pas wanneer er iets of iemand door iemand anders wordt goedgekeurd of voorgesteld hebben de vrouwen nog enige vrijheid om ermee akkoord te gaan of niet, al zullen ze niet vaak tegen het advies van de ouders ingaan. Ook spreken ze over sommige immorele vrouwen die ze wel eens tegenkomen op straat. Zojuist zagen ze bijvoorbeeld nog enkele vrouwen die zomaar zonder man over straat gingen en met winkelbediendes aan het “flirten” waren. Een vrouw mag dit soort contacten, zo vinden zij, niet zomaar hebben, en moet deze voor haar man reserveren. Hoewel ze klinken alsof ze dit zelf ook echt terecht vinden, doen latere gesprekken anders vermoeden. El-Mansur gaat namelijk langs bij de Sjeik om over deze praktijken te praten, wanneer blijkt dat deze de verschillende regels niet zo strak voor ogen heeft en redelijke vrijheid toestaat voor de vrouwen.

Wanneer El-Mansur aan enkele bedekte vrouwen vraagt of ze hiervan op de hoogte zijn, zeggen ze dat dit niet waar is, omdat ze dan immers allang onbedekt in de rondte zouden lopen. Gelukkig zien we dat er ook vrouwen zijn die een verandering proberen te bewerkstelligen. Enkele vrouwen zien we met elkaar praten over de moeilijkheden die dit soort daden veroorzaken, vaak wordt de vrouw in kwestie door de eigen familie en vrienden met de nek aangekeken, en ze moet dan ook sterk in haar schoenen staan om in haar principes te volharden. Enkele vrouwen blijken al ruim tien jaar voor zichzelf te werken en geld te verdienen, zonder van een man afhankelijk te zijn, en verschillende anderen voelen zich hierdoor gesteund. Laten we hopen dat ditzelfde geldt voor alle onderdrukte vrouwen die deze film onder ogen krijgen. ‘Women Without Shadows’ is een essentiële, moedige film, die met respect, maar kritisch kijkt en luistert naar de vrouwen in Saoedie-Arabië, die hier eindelijk eens een eigen stem krijgen. De Sjeik nam na het zien van de film dan wel snel zijn woorden terug, ongetwijfeld om deze toenemende stemmen en vrijheid van de vrouwen weer zoveel mogelijk in te perken, maar dit zal niet voldoende zijn om ze tegen te houden.

Bart Rietvink