Wonders of Life (2013)

Regie: Stephen Cooter, Gideon Bradshaw, Paul Olding, Michael Lachmann | 290 minuten | documentaire | Presentator: Brian Cox

In ‘Wonders of Life’ onderzoekt de Britse professor Brian Cox hoe het leven in de loop van miljarden jaren de aarde heeft kunnen veroveren en toont hij welke fundamentele natuurwetten aan de basis stonden en staan van de meest diverse, unieke en complexe kracht die het universum ooit heeft voortgebracht: het leven. Hoewel we de huidige rijkdom aan levensvormen op aarde vaak voor lief nemen en er als zogenaamde rentmeesters van de aarde zelfs behoorlijk onzorgvuldig mee omspringen, laat ‘Wonders of Life’ op een uitgekiende manier zien wat er wel niet allemaal voor nodig is om complex leven te creëren en in stand te houden. Alleen een veelvoud aan scheikundige, natuurkundige, klimatologische en biologische variabelen en processen is in staat om de voorwaarden te scheppen voor het ontstaan van de talloze complexe levensvormen die al miljoenen jaren lang de planeet bevolken.

Gezien de enorme hoeveelheid wetenschappelijke informatie die in de reeks is verwerkt, zou je kunnen denken dat ‘Wonders of Life’ het karakter aanneemt van een ondoorzichtige en gortdroge feitenbrij die alleen interessant is voor lieden die heel goed zijn ingevoerd in de exacte wetenschappen. Maar dat is niet het geval. Integendeel, in werkelijkheid is de serie een boeiende visuele reis langs de geschiedenis van onze aarde en laat de documentaire zien hoe zich vanuit de oerknal en de eerste eencellige levensvormen die de aarde koloniseerden het huidige scala aan planten- en diersoorten heeft ontwikkeld. De zogenaamde extremofielen (eenvoudige levensvormen die leven van gassen en in zeer vijandige omgevingen kunnen standhouden) in een Mexicaanse grot vormen bijvoorbeeld een venster naar een primordiale periode in de aardgeschiedenis toen de atmosfeer nog grotendeels was gespeend van zuurstof. Ook de vulkanische schoorstenen (black smokers) die vandaag de dag nog voorkomen in de diepzee laten ons zien waar en hoe de eerste levensvormen op aarde zijn ontstaan.

Omdat onze gids Brian Cox vakkundig strooit met praktijkvoorbeelden om op papier de soms vrij ingewikkeld lijkende natuurkundige en scheikundige processen uit te leggen die aan de basis staan van het leven op aarde, is ‘Wonders of Life’ ook voor mensen met een gezonde dosis wetenschappelijke interesse die minder thuis zijn in de bètavakken best goed te volgen. Het gebruik van prachtige natuurbeelden helpt ook, want het is natuurlijk effectiever om terug te vallen op fraaie filmbeelden van een witte haai in plaats van een obscure grafiek als je wilt uitleggen waarom dieren in het water doorgaans groter en zwaarder kunnen worden (de invloed van de zwaartekracht) dan op land.

Hetzelfde geldt voor de oogstrelend mooie beelden van een rode reuzenkangoeroe die op hoge snelheid door de woeste en lege Australische Outback springt. Dit fragment maakt duidelijk waarom alleen een selecte groep dieren zich door middel van reuzensprongen met grote snelheid kan verplaatsen. Bereiken dieren een bepaalde grootte of massa, dan moeten de botten ook meegroeien om het lichaamsgewicht te kunnen dragen. Het gevolg: de botten krijgen een hogere dichtheid en meer massa, worden stijver en zwaarder en stellen zodoende grenzen aan de beweeglijkheid van een organisme. Hoe groter een wezen wordt, des te groter worden de beperkingen die het krijgt opgelegd door de zwaartekracht.

Ook de beschouwingen over genetica en DNA zijn razend interessant. De DNA-code van elk organisme wordt feitelijk bepaald door vier basen (die worden aangegeven als de letters A, T, C en G). De volgorde waarin ze zijn gerangschikt, bepalen hoe een plant of dier op cellulair niveau is opgebouwd en vormen de unieke blauwdruk van zijn of haar ontwerp die van generatie op generatie wordt doorgegeven. Zo telt de volledige DNA-code van een nijlpaard circa drie miljard letters. Natuurlijke selectie zorgt er bovendien voor dat in de regel de beste ontwerpen overleven en gunstige mutaties (die zorgen voor hogere overlevingskansen) per generatie dominanter worden.

Misschien wel de belangrijkste les die we uit deze informatie kunnen trekken, is dat alle levende wezens in feite dezelfde biochemische samenstelling hebben en dus in meer of mindere mate aan elkaar verwant zijn. De mens deelt bijvoorbeeld bijna 99 procent van zijn genen met de chimpansee, maar heeft ook veel genetische informatie gemeen met ‘lagere’ wezens die uiterlijk helemaal niet op ons lijken zoals insecten, slakken, vissen of kikkers. Op die manier heeft evolutie door natuurlijke selectie de basis gelegd voor de veelsoortige boom des levens die zo kenmerkend is voor de aarde.

Het eiland Madagaskar, een enorm rijke evolutionaire proeftuin waar talloze dieren en planten voorkomen die je nergens anders op aarde zult aantreffen, wordt in de documentaire gebruikt ter illustratie van deze theorie. Ook de aflevering over het ontstaan van zintuigen is razend interessant en toont hoe complexe organen als het oog en oor in de loop van miljoenen jaren zijn ontstaan en hun huidige vorm hebben gekregen. Wat natuurlijk helpt is dat presentator Brian Cox geen stoffige kamergeleerde is, maar een vrij mediagenieke wetenschapper die het lastige kunstje beheerst om van complexe wetenschap boeiende televisie te maken.

‘Wonders of Life’ is dan ook een schoolvoorbeeld van een documentaire die aan de hand van boeiende praktijkvoorbeelden en mooie filmbeelden wetenschap voor een breed publiek leuk, interessant en toegankelijk maakt. Een prachtige reis langs de geschiedenis van het leven die het bekijken meer dan waard is.

Frank Heinen

‘Wonders of Life’ verschijnt maandag 6 mei 2013 op DVD.