Yodok Stories (2008)

Regie: Andrzej Fidyk | 81 minuten | documentaire

Regisseur Fidyk, die eerder al in ‘The Parade’ het dictatoriale Noord-Koreaanse regime als onderwerp van zijn film had, keert terug naar dit thema voor zijn indringende portret van een concentratiekamp in Noord-Korea dat, in de film zelf, de vorm heeft aangenomen van een musical.

Het is een risicovolle onderneming om Noord-Korea op deze manier bloot te stellen – met name voor de Noord-Koreaanse vluchtelingen en hun familie, die voor hun leven moeten vrezen wanneer het project bekend wordt in het geboorteland. Niet alleen wordt hun eigen leven er onveiliger op, mogelijke familieleden die nog in Noord-Korea zitten, lopen grote kans om opgepakt te worden door de medewerking aan de Yodok-musical. Want zo pakt het regime van Kim Yong-il dit soort dissidenten of “anders denkenden” aan. Als er één persoon in de ogen van Kim iets fout heeft gedaan, moet de hele familie boeten. En deze transgressie kan erg onschuldig zijn. Zo vertelt een gevluchte vrouw dat haar enige misdaad was dat ze een vriendin was van de vrouw van Kim Yong-il. Wellicht dat ze zich een keer kritisch over dit huwelijk heeft uitgesproken… maar er zijn ook gevallen bekend waarbij een krant met de beeltenis van Kim op de grond was gelegd. Heiligschennis, natuurlijk! Het is allemaal reden genoeg om de verantwoordelijken in kampen op te sluiten die nauwelijks verschillen van de nazi werk- en vernietigingskampen. Mensen worden hier afgebeuld, mishandeld, ondervoed, verkracht, en vermoord en de kans om ooit uit zo’n dergelijk kamp te komen is nihil.

De aanwezigheid van deze kampen anno 2008 is al shockerend genoeg, maar het feit dat Noord-Korea dit zo lang verborgen heeft weten te houden, met als gevolg dat bijna niemand ter wereld hiervan af weet, is extra verontrustend. In Zuid-Korea lijkt men op de hoogte te zijn van deze ontwikkelingen, maar wordt er geen actie ondernomen, hoogst waarschijnlijk uit angst. Uit angst voor acties van Noord-Korea, wellicht, of voor de problemen die het openstellen van de grens tussen Noord en Zuid met zich meebrengt.

Maar de kampen zijn er echt, getuige de meer dan levendige, expliciete vertellingen en opvoeringen van de medewerkers aan de musical. Ook laat Fidyk enkele beelden zien van de buitenkant van het kamp, wat natuurlijk al erg riskant is. Het is sowieso opvallend dat de regisseur van de film zoveel vluchtelingen heeft weten te vinden die aan zijn project wilden meewerken. Niet alleen lopen zij en hun familie ineens weer gevaar wanneer ze zich zo blootstellen – zo moest een ex-bewaker van Kim Yong-Il vanwege bedreigingen en het oppakken van familieleden vroegtijdig zijn medewerking staken – maar hun ervaringen in het kamp hebben onvermijdelijk voor diepe psychische wonden gezorgd. Het moet erg pijnlijk zijn om dit allemaal weer op te rakelen. Maar uiteindelijk vinden ze het belangrijker dat ze gehoord worden, met de hoop dat de situatie in Noord-Korea zal verbeteren.

De vluchtelingen gooien zich dus vol passie op deze productie, waarin de vele mishandelingen en moordpartijen in het kamp grafisch worden uitgebeeld. Dit moet steken en erg emotioneel zijn voor de betrokkenen maar ze zijn uiterst professioneel en doen er alles aan om het de voorstelling van hun leven te laten zijn. Wat opmerkelijk is, is dat de mensen zo hoopvol zijn, en ook niet erg bitter of wraakzuchtig. Zo is er ook een ex-kampbewaker bij de productie betrokken, die redelijk zakelijk uitlegt wat de procedures in het kamp waren en wat voor vreselijke misstanden er plaatsvonden – onder meer door zijn toedoen. Hij wordt niet verketterd in de groep, maar eigenlijk ook gewoon als medeslachtoffer geaccepteerd. Het is bijna hartverwarmend.

‘Yodok Stories’ is indrukwekkend wanneer de musical letterlijk in beeld komt en de toeschouwer indirect getuige is van enkele gruwelijke momenten in het kamp, en ook wanneer de vluchtelingen buiten de set om over hun eigen ervaringen vertellen. De film beperkt zich bijna uitsluitend tot de musical en de betrokkenen zelf, wat enigszins te betreuren is aangezien meer reacties uit het buitenland en Zuid-Korea de zaken in een wat groter perspectief hadden kunnen zetten. Wel zijn de scènes mooi waarin ballonnen met promotiemateriaal voor de musical en informatie over Zuid-Korea los worden gelaten bij de grens om zo uiteindelijk in het kamp zelf aan te kunnen belanden. Op die manier kunnen die mensen de waarheid leren over het Zuiden – dat in Noord-Korea als arm en onderontwikkeld wordt gepresenteerd. Ook is de korte trip van enkele vluchtelingen naar de gedemilitariseerde zone Panmunjom, op de grens van Noord- en Zuid indrukwekkend, en met een in de lucht hangende spanning die te snijden is.

Het is te hopen dat ‘Yodok Stories’ over de hele wereld bekeken zal worden en er wellicht ook in Zuid-Korea – waar de Yodok-muscial een gigantisch succes was – voor een omwenteling zal zorgen, zodat de kampen uit Noord-Korea op den duur zullen verdwijnen. Dan hebben deze dappere vluchtelingen tenminste niet voor niets hun nek uitgestoken.

Bart Rietvink