Zabriskie Point (1970)
Regie: Michelangelo Antonioni | 110 minuten | drama, romantiek | Acteurs: Mark Frechette, Daria Halprin, Paul Fix, G.D. Spradlin, Bill Garaway, Kathleen Cleaver, Rod Taylor, Barbara Button, Michael L. Davis, Lee Duncan, Harrison Ford, Jim Goldrup, Peter Lake
De naam Mark Frechette zal bij weinig mensen een belletje doen rinkelen. In 1970 speelde hij de mannelijke hoofdrol in Michelangelo Antonioni’s enige Amerikaanse film, ‘Zabriskie Point’. Per toeval was Mark in de filmwereld beland. Hij werkte als timmerman in Boston toen Antonioni hem ontdekte. Hij schreeuwde op straat naar een voorbijgangster en gooide haar een bloempot naar het hoofd. Antonioni castte hem gelijk als Mark, een student die achtervolgd wordt voor de moord op een politieagent. ‘Zabriskie Point’ geldt – samen met ‘Easy Rider’ (1969) – als een van de ultieme tijdsbeelden van de hippiecultuur. Frechette was typisch een kind van zijn tijd. Het geld dat hij met zijn kortstondige acteercarrière verdiende, schonk hij grotendeels aan de commune waarin hij leefde. Nadat hij in twee Italiaanse films had gespeeld, koos Frechette een nieuwe carrière: als bankrover. In 1973 werd hij gearresteerd. Als reden voor zijn daad – waarbij een van zijn partners in crime omkwam – gaf hij op: ‘It would be like a direct attack on everything that is choking this country to death’. Twee jaar later kwam Frechette op slechts 27-jarige leeftijd om tijdens een bizar ongeluk in de sportzaal van de penitentiaire inrichting in Norfolk, Massachussets.
Als buitenstaander in het LA van eind jaren zestig richtte Antonioni zich op de radicale protesten die toen plaatsvonden op de college campussen. Mark (Mark Frechette) is gestopt met zijn studie en werkt inmiddels op een vorkheftruck. Hij gaat nog wel veel om met zijn radicale studiemaatjes. Door ervaren demonstranten wordt gewaarschuwd dat de politie wel eens geweld zou kunnen gaan gebruiken bij het volgende protest. De verveelde Mark, die een revolutionaire daad wil stellen, schaft een pistool aan. Wanneer er bij de heftige protesten dan ook daadwerkelijk geschoten wordt en een politieagent om het leven komt, richten de verdenkingen zich logischerwijs op Mark. Hij slaat in paniek op de vlucht en komt terecht in Death Valley. Midden in de woestijn ontmoet hij de knappe Daria (Daria Halprin), het liefje van projectontwikkelaar Lee Allen (Rod Taylor), voor wie ze als secretaresse werkt. Ze vertelt hem dat ze overleeft door haar fantasie te gebruiken. Bij het bekende uitkijkpunt Zabriskie Point worden ze verliefd, waarna ze hun levensfilosofieën delen. Dan besluit Mark om terug te gaan naar LA, al was het alleen al om het kleine vliegtuigje dat hij bij een vliegveld gestolen heeft terug te brengen. De politie staat hem uiteraard al op te wachten… Daria komt intussen tot inkeer en neemt op niet mis te verstane wijze wraak op de kapitalistische wereld.
Antonioni was destijds op het hoogtepunt van zijn commerciële succes. Hij had net zijn enige internationale hit gescoord in Engeland (‘Blowup’, 1966) en de verwachtingen dat hij iets soortgelijks kon maken over de alternatieve cultuur in Amerika waren ongetwijfeld hooggespannen. Maar zoals bij zoveel films van Antonioni werd de film wisselend onthaald. In de VS kon men deze aanklacht tegen hun consumptiemaatschappij, die naar hun mening bovendien veel te kunstzinnig en ongrijpbaar is neergezet, nauwelijks waarderen. In Europa was men inmiddels bekend met het werk van de eigenzinnige Italiaanse cineast en begreep men hem ook beter. ‘Zabriskie Point’ is vooral een sfeerfilm vol adembenemend mooie shots, die op de typische Antonioni-wijze (met veel statische en gekunstelde beelden) schetst hoe mensen, die gevlucht zijn uit een bepaalde situatie (in dit geval de opdringerige consumptiemaatschappij), de werkelijkheid op een compleet andere manier beleven. Antonioni koos in de hoofdrollen bewust voor onbekende acteurs. Van Mark Frechette weten we hoe het met hem afgelopen is, Daria Halprin werd sindsdien slechts bekend als de vrouw die kortstondig getrouwd was met Dennis Hopper. Naast hen zien we de wat belegen professionele acteur Rod Taylor, die al lang en breed over zijn hoogtepunt heen was. Kortom, het acteerwerk is niet om over naar huis te schrijven. Dan zat Antonioni met ‘L’eclisse’ (1962) – met in de hoofdrollen Monica Vitti en Alain Delon – toch een stuk beter.
De regisseur zei zelf over de film: ‘De Nieuwe Wereld met haar jong extremisme in alle richtingen, met haar spanningen tussen welvaarts- en welzijnsutopie die tot scherpe conflicten leiden kan, intrigeert mij. Ik tracht geenszins de Verenigde Staten te verklaren in de film, maar ik tracht het land te voelen door er een intuïtieve kijk op te hebben. Het verhaal is eenvoudig, maar de inhoud is erg complex. Je moet niet tussen de regels door lezen, maar tussen de beelden door kijken.’ De sterk onrealistische en poëtische benadering van de mythes rond alternatievelingen en het trage tempo van het verhaal in ‘Zabriskie Point’ worden nog steeds niet door iedereen gewaardeerd. Maar met zijn melancholieke sfeer, schitterende beeldcomposities, tijdsbepalende doch tijdloze soundtrack (met onder meer Pink Floyd en The Doors) en Pop Art-achtige kleuren en thematiek blijft de film nog lang nawerken. De grootse, apocalyptische finale is absoluut spectaculair. Net als in ‘L’eclisse’ waagt Antonioni het ook nu weer om te eindigen met scènes die stilistisch zo gedurfd zijn dat ze al het voorgaande in de film drastisch herzien en tegelijk samenvatten. Wie er even goed voor gaat zitten zal beloond worden, maar de weg naar die beloning is zeker niet eenvoudig te bewandelen.
Patricia Smagge