1941 (1979)

Regie: Steven Spielberg | 118 minuten | komedie, oorlog | Acteurs: Dan Aykroyd, Ned Beatty, John Belushi, Lorraine Gary, Murray Hamilton, Christopher Lee, Tim Matheson, Toshirô Mifune, Warren Oates, Robert Stack, Treat Williams, Nancy Allen, Lucille Benson, Jordan Brian, John Candy, Elisha Cook Jr., Eddie Deezen, Bobby Di Cicco, Dianne Kay, Perry Lang, Patti LuPone, J. Patrick McNamara, Frank McRae, Steven Mond, Slim Pickens, Wendie Jo Sperber, Lionel Stander, Dub Taylor, Iggie Wolfington, Christian Zika, Joe Flaherty, David Lander, Michael McKean, Mickey Rourke, John Landis, Audrey Landers, James Caan, Samuel Fuller

Steven Spielberg is de ongekroonde koning van Hollywood. Hoewel hij al veel eerder op de achtergrond bij diverse films betrokken was, forceerde hij met ‘The Sugarland Express’ (1974) – de film die Goldie Hawn een ster maakte – een doorbraak als regisseur. Spielberg bleek echter een trendsetter. Met ‘Jaws’ (1975) startte hij de traditie van de zomerblockbuster. Na de eveneens succesvolle science-fictionfilm ‘Close Encounters of the Third Kind’ (1977) begon Spielberg zich ook de profileren als producent, onder meer van ‘ET: The Extra-Terrestrial’ (1982), een film die hij ook zou regisseren. Dat niet alles dat Spielberg aanraakt in goud verandert, bewijst de oorlogskomedie ‘1941’ (1979). Nauwelijks enkele dagen na de Japanse aanval op Pearl Harbor valt Los Angeles ten prooi aan puur pandemonium. De angst voor een nakende Japanse invasie leidt tot hysterische taferelen en dwaze personages bezetten Hollywood Boulevard: soldaten die door het dolle heen zijn, ijverige winkeliers, huilerige meiden en ruziënde nazi’s. Er gebeurt genoeg in ‘1941’ om je niet te hoeven vervelen, maar de grappen en grollen worden in zo’n moordend tempo op je afgevuurd dat je snakt naar een adempauze.

Als het er in Noord-Amerika echt zo chaotisch aan toe ging aan het begin van de Tweede Wereldoorlog als ‘1941′ ons laat zien, mag het een wonder heten dat de Amerikanen het hoofd boven water hebben gehouden en niet ten onder zijn gegaan aan hun eigen hysterie. Spielberg begint hoe dan ook sterk, met een parodie op de openingsscène van zijn eigen kassucces ‘Jaws’, met dezelfde schaars geklede blondine in de hoofdrol. Daarna neemt deze film echter veel te veel hooi op zijn vork om te leuk te houden. Een Japanse onderzeeboot, geleid door kapitein Akiro Mitamura (Toshirô Mifune) positioneert zichzelf voor de kust van Long Beach; een aanval op Los Angeles wordt gepland. De dreiging die daarvan uitgaat is genoeg om de hele stad op stelten te zetten. De jonge mannen staan te springen om zich in een uniform te kunnen hijsen. Sommige soldaten, zoals Frank Tree (debutant Dan Aykroyd), proberen er serieus de schouders onder te zetten, anderen zoals de geschifte piloot Wild Bill Kelso (John Belushi). De jonge Wally Stevens, die liever zou dansen dan zich om een oorlog druk te moeten maken, heeft zijn handen vol aan het beschermen van zijn vriendinnetje Betty (Dianne Kay) voor de hitsige soldaat Chuck Sitarski (Treat Williams). Robert Stack is te zien als de geïrriteerde generaal Stillwell, Nancy Allen en Tim Matheson trachten de liefde te bedrijven in een gevechtsvliegtuig, terwijl nazi Christopher Lee zijn zinnen gezet heeft op het verwoesten van het enige dat van waarde is in Los Angeles: Hollywood.

Wat special effects betreft was ‘1941’ baanbrekend; aan het einde van de jaren zeventig had men nog niet eerder zo’n doldrieste opeenstapeling van spektakel gezien. Maar om nou te zeggen dat ze onvergetelijk zijn… nee. Het reuzenrad dat in vuur en vlam staat blijft dan nog het langst op het netvlies staan. Voor de visuele effecten verdiende de film een Oscarnominatie, net als voor het geluid en de cinematografie overigens. Aangezien 1979 ook het jaar was dat ‘Alien’ en ‘Apocalypse Now’ uitkwamen, bleef ‘1941’ met lege handen. Awards verdient deze film eigenlijk ook niet. Spielberg probeert van een allegaartje aan verhaallijnen, personages en gebeurtenissen een soepele cohesie te maken maar krijgt dat niet voor elkaar. Het scenario, geschreven door Robert Zemeckis, Bob Gale en John Milius (zeker niet de minsten dus), kent geen enkel rustpunt en is een opeenstapeling van – veelal bijzonder flauwe – grappen. Er is nauwelijks houvast voor de kijker in deze bizarre achtbaan. Veel verleidelijker dan het volgen van het ‘verhaal’ is dan het opsporen van de talloze bekende gezichten in deze film. Want de cast is zeker indrukwekkend te noemen (maar liefst 82 acteurs hebben een credit op de aftiteling). Een greep uit de acteurs die acte de présence geven en nog niet genoemd zijn hierboven: Ned Beatty, John Candy, Warren Oates, Elisha Cook Jr., Eddie Deezen, Slim Pickens, Wendie Jo Sperber, Mickey Rourke (die zijn debuut maakt) en James Caan. Regisseurs John Landis en Samuel Fuller hebben eveneens een cameo.

Hoewel de meeste acteurs echt wel hun best doen om er wat van te maken, spartelen ze hulpeloos rond in de vrolijke chaos die ‘1941’ is. Een chaos die bij vlagen overigens oogt alsof alles geforceerd bijeen geraapt is om de boel maar draaiende te houden. Vooral naar het einde toe wordt een voortdurende stroom aan climaxen, explosies en (visuele) grappen op je afgevuurd dat het niet leuk meer is. De wanorde die je dan al aan je voorbij hebt zien gaan heeft niet zozeer voor vermaak gezorgd, maar meer voor verwarring. Want als je geen idee hebt welke momenten belangrijk zijn in de plot, hoe weet je dan of ze grappig (behoren te) zijn? Wellicht was het beter als er voor ‘1941’ uit was gegaan van een centraal personage, met een centrale verhaallijn. Iemand die we beter leren kennen en met wie we mee kunnen leven. In het scenario dat nu gebruikt is worden de komische talenten van mensen als Aykroyd, Belushi en Candy niet ten volle benut en dat is zonde. ‘1941’ is chaos van de eerste orde. Bedoeld als komisch spektakel, maar omdat de nadruk is komen te liggen op het spektakel en niet op de humor, slaat de film de plank mis. Zelfs Steven Spielberg kan zich dus wel eens vergissen…! Ach, met zijn volgende twee films (‘Raiders of the Lost Ark’ en ‘ET’) zou hij het wel weer goedmaken.

Patricia Smagge

‘1941’ verschijnt woensdag 15 oktober 2014 op blu-ray (Steven Spielberg Director’s Collection).