1944 (2015)
Regie: Elmo Nüganen | 100 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Kaspar Velberg, Kristjan Üksküla, Marko Leht, Hendrik Toompere Jr. Jr., Mailt Malmsten, Maiken Schmidt, Külli Teetamma, Kristjan Sarv, Ivo Uukkivi, Tanel Saar, Jaak Prints, Pääru Oja, Anne Reemann, Priit Loog, Ain Mäeots, Anne Margiste, Martin Mill
Films over de Tweede Wereldoorlog zijn er afgelopen decennia genoeg gemaakt. Een film over de gebeurtenissen in Estland tijdens deze oorlog zien we echter niet vaak op de internationale markt. De tweestrijd die daar afspeelde is voor het grote publiek onbekend. Elmo Nüganens oorlogsfilm ‘1944’ maakt de gebeurtenissen in het Estland tijdens de Tweede Wereldoorlog publiekelijk.
In de beginjaren van de oorlog wordt het land al verdeeld door de Russen en de Duitsers. In 1940 worden er 55.000 Estse mannen gerekruteerd door de Sovjet Unie en een jaar later doet Duitsland hetzelfde door 72.000 Estse mannen in te lijven. De film start midden in het slagveld op de Tannenberg in 1944. Karl Tammik is in dienst van de Duitsers. Hij heeft zich aangemeld bij de Waffen-SS nadat zijn familie naar Siberië is gedeporteerd door de Sovjets. Hij vecht op de Tannenberg linie tegen de Sovjets, maar vooral ook tegen zijn eigen landgenoten. De Duitse verliezen zijn redelijk groot en er komen regelmatig ‘rookies’ bij het peloton van Karl. De leefstijl van de soldaten in de loopgraven wordt getypeerd door drank, soldatenhumor en het opmaken voor weer een gevecht tegen de Sovjets. Ondanks dat ze in dienst zijn van de Duitsers hebben ze geen goed woord over voor Hitler en worden er zelfs grappen gemaakt wanneer ze een foto van Hitler uitgereikt krijgen voor hun prestaties.
Wanneer de Duitse soldaten zich verder terugtrekken het land in gebruikt Nüganen bekende ingrediënten voor een oorlogsfilm: onschuldige aanvallen op burgers en de morele keuzes die de soldaten in oorlogstijd dienden te maken. De grote vraag voor de Estse soldaten blijft dan ook: Wat doe je als een landgenoot tegenover je staat, maar dan in een Sovjet-uniform? Deze vraag wordt in het midden van de film beantwoord wanneer ze tegenover elkaar staan bij het gevecht in Tartu. Wat volgt is een bizarre confrontatie tussen de twee grootmachten, wanneer ze door hebben dat ze tegen landgenoten vechten. Na deze battle verandert Nüganen het vertelperspectief van Karl naar de Estse Jüri Jõgi die in dienst is van de Sovjets en worden we meegenomen in de ervaringen van het Sovjet-leger. Het is een aparte, maar verrassende keuze om zo beide perspectieven van de Esten te belichten in de Tweede Wereldoorlog.
Met een script geschreven door een voormalig militair officier Leo Kunnas, kan het niet anders dan dat het verhaal veel historische details bevat. De heftige keuzes waar soldaten voor stonden in de oorlog worden goed in beeld gebracht. Nüganen laat zien hoe de inwoners van Estland tegen elkaar opgezet werden door deze twee superieure machten in de oorlog. Af en toe zijn de overgangen tussen de scènes wat abrupt en hoewel er veel informatie verteld wordt over de battles, zou informatie over de oorlog aan het einde van de film welkom zijn geweest. De gesprekken tussen de zus van Karl en Jüri na de battle in Tartu, zijn een gewenste afwisseling tussen het oorlogsgeweld. Toch is het jammer dat Nüganen hier iets te veel gebruik maakt van toevalligheden. ‘1944’ is niet verrassend ten opzichte van andere oorlogsdrama’s, maar Nüganens verandering van vertelperspectief door over te schakelen tussen de ‘Duitse’ soldaat en de ‘Sovjet’ soldaat pakt goed uit.
Marjolein Linstra
Waardering: 3
DVD- en blu-ray-release: 22 maart 2016