a-ha: The Movie (2021)

Regie: Thomas Robsahm, Aslaug Holm | 108 minuten | documentaire, biografie, muziek | Met: Morten Harket, Pål Waaktaar, Magne Furuholmen, Andy Whittle, Sebastian Pitzer, Heidi Rydjord, Jan Omdahl, Lauren Savoy, John Ratcliff, Terry Slater, Alan Tarney, Jeff Ayeroff, Just Loomis, Steve Barron, Inez Andersson, Lars Horntveth, Harald Wiik

Een jong meisje leest onder het genot van een kop koffie een stripboek in een Londens cafeetje. Het verhaal gaat over een knappe motorrijder die achtervolgt wordt door twee schimmige types. Als hij hen te snel af blijkt te zijn, wendt hij zich ineens tot de lezeres. Hij knipoogt naar haar, maar zij denkt dat ze het zich verbeeldt. Dan steekt plots een getekende hand uit het boek; de mysterieuze motorrijder nodigt het meisje uit in zijn zwart-witte wereld vol spiegelachtige portalen waar ze van de ene kant gezien in schetsvorm te zien zijn en van de andere kant als echte mensen. Als het goed is weet je direct bij welk liedje uit de jaren tachtig dit beeldfragment hoort. De baanbrekende, door Steve Barron geregisseerde videoclip betekende in 1985 in één klap de wereldwijde doorbraak van de Noorse synthpop-band a-ha en bezegelde meteen hun lot. Door het knappe uiterlijk van leadzanger Morten Harkett, en misschien ook wel door zijn enorme vocale bereik van liefst vijf octaven, waren het vooral jonge meisjes die a-ha omarmden.

Maar de bandleden zagen zichzelf zeker niet als boyband, maar wilden muziek maken met een grote M. Eenmaal samen op een podium spatte het talent en de onderlinge synergie ervan af – niet voor niets hebben ze een uitstekende live-reputatie opgebouwd en verkopen ze decennia later nog steeds wereldwijd grote concertzalen uit – maar achter de schermen wilde het geregeld knetteren omdat de neuzen zelden dezelfde kant opstonden en de persoonlijkheden van de heren te veel uiteenlopen. Ondanks meerdere periodes waarin de band ‘on hold’ stond en bandleden solo-avonturen en andere muzikale samenwerkingen aangingen, heeft a-ha ook al meerdere comebacks gemaakt. Niet omdat ze hun plek in de schijnwerpers missen of omdat de bankrekening leeg begint te raken, maar omdat ze nog zo graag muziek willen maken en als ze dat met elkaar doen er nou eenmaal iets magisch ontstaat.

Over de strubbelingen achter de schermen bij de bestverkopende Noorse band allertijden gaat de documentaire ‘a-ha: The Movie’ (2021) van regisseurs Thomas Robsahm en Aslaug Holm. De karakters van Harkett, Paul (of eigenlijk Pål) Waaktaar en Magne Furuholmen liggen zover uiteen dat het naar eigen zeggen onmogelijk zou zijn om net zoveel tijd met elkaar te besteden als ze vroeger deden, zonder dat ze elkaar vermoorden. Een grapje natuurlijk, maar wel met een kern van waarheid. Paul stond doodsangsten uit op het podium, maar was wel de drijvende kracht in de studio. Op een zeker moment in de film filosofeert hij over dat hij eigenlijk beter zou hebben gepast in een goth band: lekker naar de grond staren in je eigen wereldje op het podium, zonder je zo bekeken te hoeven voelen. Paul is in veel opzichten de tegenpool van Morten, die heilig gelooft in zichzelf en alles wat hij doet. Magne hoeft niet zo nodig bekend te zijn en is vooral bezig om zichzelf op muzikaal vlak tot het uiterste te drijven. Waar Morten naar buiten toe het uithangbord van de band is, vormen Paul en Magne samen het muzikale en creatieve brein, al willen ze niet altijd dezelfde kant op.

Muziek zit al van jongs af aan in de genen bij het drietal. Morten ontdekte op driejarige leeftijd al dat hij met zijn stem alle kanten uit kan en dat hij een indrukwekkend bereik heeft (het toonaangevende muziekblad NME bestempelde hem ooit als ‘de beste falsetto in de geschiedenis van de popmuziek aller tijden’). Paul maakte als kind al drums van verpakkingsmateriaal als kartonnen dozen en kokers. Zijn buurjongen Magne was op zijn beurt gek op gitaarspelen. Ze waren al jaren bezig voordat ‘de wereld’ hen met die memorabele videoclip van ‘Take on Me’ eindelijk ontdekte. Steeds pasten ze hun looks, stijl, management en videoclips aan om die big break te forceren. Maar toen het eenmaal zover was en ze in een keurslijf werden gedrukt waarin ze zich niet thuis voelden, was er geen weg meer terug. Ondanks de frustraties die er duidelijk nog zitten, erkennen ze nog altijd elkaars talenten en dat is wat hen toch weer steeds bij elkaar terugbrengt. Soms wordt op confronterende wijze duidelijk dat de tijd hen op een aantal vlakken heeft ingehaald. Morten kan bijvoorbeeld nog steeds mooi zingen, maar die hoge falsetto haalt hij niet meer. In een veelzeggende scène in de studio stelt hij voor de arrangementen aan te passen, omdat het nu klinkt alsof hij er doorheen zit te jengelen, waarop Magne tegensputtert dat het liedje al dertig jaar hetzelfde is. Ze gaan er beiden aan voorbij dat Mortens sten wél veranderd is.

‘a-ha: The Movie’ zit vol met dat soort boeiende observaties, maar toont ook net zo goed de gebruikelijke ’talking heads’ en flarden van concertregistraties en geeft ook een inkijkje in de creatieve uitspattingen en muzikale nevenprojecten van met name Paul en Magne. Zo speelt Paul met zijn Amerikaanse vrouw Lauren in de band Savoy en heeft Magne zich gestort op het componeren van filmmuziek. De film schuwt niet om de grote ruzies aan te kaarten die de leden onderling hebben uitgevochten, waar met name Magne het bijzonder moeilijk mee heeft gehad. Of de hartproblemen waar hij mee te kampen heeft daar een direct gevolg van zijn, blijft in het midden hangen, maar dat zijn gezondheidsproblemen reden zijn geweest voor de drie mannen om hun onderlinge relatie nog eens nader te overwegen en de strijdbijl definitief te begraven, staat buiten kijf.

Het is verfrissend dat er nou eens geen alcohol- of drugsmisbruik of seksschandaal in het spel is, wat zo vaak de boventoon voert in banddocumentaires, maar dat muziek bij a-ha altijd voorop heeft gestaan. Hun onverwachte doorbraak, toen ze financieel compleet aan de grond zaten, was een geschenk uit de hemel, maar werd door de manier waarop ze in de markt gezet werden tegelijkertijd een last, die drie muzikanten in hart en nieren jarenlang is blijven achtervolgen. Het boyband-label heeft er mede voor gezorgd dat hun muziek altijd onderschat is gebleven, maar wie a-ha weleens live heeft gezien, weet wat er gebeurt als Morten, Paul en Magne samen op het podium staan. Het is bijzonder dat de heren zich zo kwetsbaar durven opstellen in deze film, het maakt hen menselijk en relatieert de roem die zoveel (jonge) mensen wanhopig nastreven. ‘a-ha: The Movie’ is verplichte kost voor álle muziekliefhebbers, niet alleen voor de fans.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Speciale vertoning: IN-EDIT Festival 2022 (openingsfilm)
Bioscooprelease: 28 april 2022