A Lesson of Belorussian – Lekcja bialoruskiego (2006)

Regie: Miroslaw Dembinski | 51 minuten | documentaire | Acteurs: Franek Viacorka, Vincuk Viacorka, Aleksandr Millinkievich

‘De laatste dictatuur in Europa’ wordt Wit-Rusland wel genoemd. Sinds 1995 is Aleksandr Lukashenko er de leider, en hij bestuurt het land met straffe hand en op een wijze die doet denken aan het oude Sovjet-regime. Het is dan ook niet toevallig dat hij vooral onder de oudere bevolking buiten de hoofdstad nog altijd veel steun heeft. De jongere generatie weet echter al lang dat er meer is dan wat de Wit-Russische planeconomie te bieden heeft. Voorjaar 2006 werd het voorwaar zelfs een beetje spannend. Een groeiend aantal mensen durfde te protesteren tegen de almachtige Lukashenko, en er was zelfs een oppositieleider: Aleksandr Millinkievich. Geïnspireerd door de Oranje revolutie in Oekraïne in 2004 verzamelde men zich op het centrale plein van Minsk, om er te demonstreren en een tentenkamp op te zetten. Het mocht echter niet baten. De autoriteiten lieten het toe zolang er internationale aandacht voor was, en toen die na een paar dagen verzwakte, werden de demonstranten alsnog afgevoerd. En nog altijd is Lukashenko de man die voorlopig als laatste lacht.

‘A Lesson of Belorussian’ volgt een groep scholieren in de aanloop naar de verkiezingen in maart 2006. Ze zijn leerlingen van het enige nog overgebleven (maar ondertussen wel ondergronds opererende) Wit-Russischtalige lyceum. Dit lyceum is ooit opgezet door Vincuk Viacorka, een belangrijke opposant van Lukashenko. Vincuk zit dan ook regelmatig in de gevangenis, maar zijn nog 18-jarige zoon Franek toont zich al een waardige opvolger. De jongen is de natuurlijke leider van de groep scholieren: een echte organisator, en zeer gedreven om zijn bijdrage te leveren aan een einde van de dictatuur.

Al in het begin van de documentaire wordt Franeks betrokkenheid duidelijk gemaakt. Hij is geboren op 26 maart 1988, de dag ná de onafhankelijksdag van Wit-Rusland. Dit betekent dat zijn vader altijd in de gevangenis zit op zijn verjaardag omdat hij de dag ervoor tijdens de gebruikelijke demonstraties is opgepakt. En toch, zo vindt Franek: je wordt niet geboren als een opposant. Hij wil simpelweg niet zijn hele leven in Lukashenko’s ‘ideale samenleving’ doorbrengen.

‘A Lesson of Belorussian’ behandelt een zwaar onderwerp, maar weet de toon toch meestal licht te houden. De Poolse regisseur Miroslaw Dembinski, die al vele maatschappelijk geëngageerde documentaires op zijn naam heeft staan, volgt de enthousiaste leerlingen als ze allerlei projecten organiseren om hun bijdrage te leveren aan een vrij Wit-Rusland. Er worden krantjes uitgedeeld op straat, rock- en hiphopsongs opgenomen, een clip opgenomen in een verlaten pand, en er wordt een interview met Millinkievich voor de schoolkrant georganiseerd. Het ‘brein’ hierachter is Franek, maar wat vooral opvalt is het jeugdig enthousiasme van álle scholieren. Hoewel ze zich terdege bewust zijn van de politieke situatie in hun land, blijven ze ook jonge honden die zich soms al giechelend in de avonturen storten.

Nadeel is dat de documentaire soms bijna de indruk wekt dat alles meer een spel dan gevaarlijke realiteit is. Pas op het laatst, als de documentaire naar de climax van de massale demonstaties gaat, wordt duidelijk dat hun activiteiten het nodige gevaar met zich meebrengt.

Met ‘A Lesson of Belorussian’ heeft Dembinski geen baanbrekende of stilistisch mooie documentaire gemaakt. Maar dat was ook duidelijk niet zijn intentie. Op sympathieke en betrokken wijze worden Franek en zijn vrienden geportretteerd. Hun gedrevenheid en moed spatten van het scherm af. Dat Dembinski soms veel gebruik moest maken van nieuwsbeelden van Poolse en zelfs Russische media doet daar niets aan af. Het maken van de documentaire kostte volgens de regisseur soms erg veel improvisatie en eigen moed. Crewleden werden soms bijna opgepakt, Dembinski zelf mocht het land niet meer in, waardoor de scholieren zelf ook beelden hebben gemaakt. Iets wat ze trouwens de zomer daarvoor geleerd hadden van Dembinski tijdens een workshop. Over een goede investering gesproken…

Naar het einde toe wordt de toon zwaarder, en terecht. Franek en zijn vrienden doen enthousiast mee aan de demonstraties op het plein van Minsk. Enkele duizenden, vooral jonge Wit-Russen verzetten zich onder leiding van Millinkievich tegen de manipulaties van Lukashenko rondom de verkiezingen.

Het voorgevoel dat iedereen behalve de demonstranten zelf, al hadden wordt echter waarheid. De overvloed aan enthousiasme kan het gebrek aan organisatie en massaliteit van de demonstraties niet compenseren. De autoriteiten wachten geduldig tot de reserves van het provisorische tentenkamp op zijn en de media-aandacht is geslonken, voordat de arrestatiebusjes en bulldozers komen om het plein weer schoon te vegen.

Millinkievich en de zijnen likken ondertussen hun wonden, en lijken weer een hele presidentstermijn te moeten wachten op een nieuw momentum. De enige troost is dat de geschiedenis uitwijst dat élke dictatuur eens aan zijn einde komt. Dat Franek daarna zijn bijdrage zal blijven leveren aan een nieuw Wit-Rusland staat ook wel buiten kijf.

Daniël Brandsema