A Raisin in the Sun (1961)
Regie: Daniel Petrie | 128 minuten | drama | Acteurs: Sidney Poitier, Claudia McNeil, Ruby Dee, Diana Sands, Ivan Dixon, John Fiedler, Louis Gossett Jr., Steven Perry, Joel Fluellen, Louis Terrel, Roy Glenn
Ze leefde helaas maar kort, maar desondanks heeft Lorraine Hansberry (1930-1965) een handvol literaire pareltjes nagelaten. Het meest invloedrijke toneelstuk van haar hand is zonder twijfel ‘A Raisin in the Sun’, dat ze schreef in 1959. Het was het allereerste Broadway-toneelstuk dat door een zwarte vrouw geschreven werd – en alleen dat is al reden om Hansberry in ere te houden. Maar ook de thema’s die ze aankaart en de manier waarop ze dat doet, verdienen ook zes decennia later nog altijd onze aandacht. Ze baseerde zich op haar eigen jonge jaren. Toen ze acht jaar was, kocht haar vader (een succesvol makelaar) een huis in een witte buurt in Chicago. Dat leidde tot vijandige reacties van buurtbewoners, die geen zwart gezin in hun wijk duldden en zelfs een rechtszaak aanspanden om de familie Hansberry tegen te werken. In haar toneelstuk loopt het allemaal net even anders. De titel ‘A Raisin in the Sun’ ontleende ze van een gedicht van Langston Hughes, een dichter en activist die bij de Hansberry’s over de vloer kwam; de door de zon uitgedroogde rozijn staat symbool voor een onvervulde droom.
Twee jaar nadat ‘A Raisin in the Sun’ op Broadway speelde (in totaal waren er 530 opvoeringen), verscheen onder dezelfde titel een filmversie van Hansberry’s toneelstuk, met zo goed als dezelfde cast. En wát voor een cast; met rasacteurs als Sidney Poitier, Ruby Dee, Diana Sands en Claudia McNeill zit het met het acteerwerk wel snor (Poitier en McNeill verdienden voor hun toneelrol een Tony-nominatie). Hansbery zelf bewerkte haar toneelstuk tot een filmscenario en de Canadees Daniel Petrie nam plaats op de regisseursstoel. Hij kreeg de taak toegewezen omdat de regisseur van het toneelstuk, Lloyd Richards, die ook de filmversie graag voor zijn rekening had willen nemen, door de producenten geweigerd werd vanwege zijn huidskleur. Bizar gezien de thema’s die de film aansnijdt. Racisme is nooit ver weg…
‘A Raisin in the Sun’ gaat over de zwarte familie Younger, die met drie generaties in een krap appartementje wonen in een arme wijk in het zuiden van Chicago. Met het overlijden van vader Walter, komt echter een levensverzekering van 10.000 dollar vrij en daarmee lijkt het tij eindelijk eens te keren voor het gezin. Maar het geld lijkt eerder een wig te drijven, omdat elk familielid voor zichzelf een andere bestemming heeft bedacht. Moeder Lena (Claudia McNeill) wil graag het bedompte appartement verruilen voor een woning in een goede buurt, maar haar zoon Walter Lee (Sidney Poitier) gebruikt het liever om een eigen slijterij te beginnen. Dat verdient veel beter dan het chauffeursbaantje dat hij nu heeft. Dochter Beneatha (Diana Sands) heeft het geld op haar beurt nodig om haar studie Medicijnen mee te kunnen bekostigen (en daarmee haar toekomst veilig te stellen). Walters vrouw Ruth (Ruby Dee) voelt, in tegenstelling tot haar echtgenoot, niet zo’n aandrang om rijk te worden en sluit zich aan bij Lena. Walter heeft het gevoel dat hij als zoon het eerste recht heeft op het geld, maar zijn vrome moeder vindt het maar niets dat hij alcohol wil gaan verkopen. Lena gaat op zoek naar een compromis, maar de witte buurt waar zij haar oog op heeft laten vallen blijkt niet bepaald enthousiast over hun komst en is zelfs bereid de nieuwkomers uit te kopen.
Het is duidelijk te merken dat ‘A Raisin in the Sun’ gebaseerd is op een toneelstuk, want vrijwel de hele film speelt zich af binnen de vier muren van het beklemmende appartement van de familie Younger. Slechts een enkele scène vindt elders plaats. Gelukkig stoort die beperkte ruimte geenszins; sterker nog: de beperkingen van de woning voegen juist een extra dimensie toe. De personages zitten constant op elkaars lip, waardoor de spanningen hoog oplopen en dankzij het uitstekende spel van de acteurs voel je dat als kijker ook. De spanningen komen grotendeels voort uit de generatiekloof tussen Lena en haar kinderen. De strenggelovige moeder die naar de noordelijke staten trok om een beter leven te kunnen bieden aan haar kinderen, heeft grote moeite om haar kroost haar conservatieve mores op te leggen. Walter, Beneatha en ook Ruth hebben heel andere ideeën: ze zijn individualistischer ingesteld en trekken hun eigen plan. Walter wil snel rijk worden (American Dream), Ruth overweegt een abortus om niet nog meer monden te hoeven voeden en Beneatha krijgt door haar vriendschap met een Nigeriaanse studievriend interesse in haar Afrikaanse roots en weigert zich verder te assimileren. Hansberry creëerde complexe, rijke personages die van begin tot einde weten te boeien. Dat geldt zelfs voor de door John Fiedler gespeelde Lindner, die namens het witte welkomstcomité naar voren is geschoven om de familie over te halen zich in een andere buurt te vestigen. Overigens markeert ‘A Raisin in the Sun’ het debuut van Louis Gossett Jr. (Oscarwinnaar Beste Acteur in een Bijrol voor ‘An Officer and a Gentleman’, 1982)
Dat de film zich op slechts één locatie afspeelt, lijkt op papier een beperking, maar wordt door Petrie en zijn cast en crew juist optimaal benut. Het benauwende appartementje is een personage op zich; het is enerzijds een thuis, maar voelt anderzijds voor de jongere generatie Youngers als een gevangenis waar ze uit proberen te breken. Doordat Hansberry zelf haar toneelstuk omzette in een filmscenario, verloopt de overgang van podium naar witte doek vlekkeloos en zijn haar scherpe observaties over generatieconflicten en woningdiscriminatie niet verloren gegaan in de vertaling. De rijke personages, de relevante thema’s en het geweldige acteerwerk maken ‘A Raisin in the Sun’ niet alleen de moeite waard, maar ook nog behoorlijk actueel. Ook al speelt het verhaal zich onmiskenbaar af tijdens de begin jaren zestig, de Civil Rights Era. ‘A Raisin in the Sun’ wisselt hartverscheurend drama af met een flinke vleug humor en heeft zes decennia na zijn première nog lang niet aan kracht ingeboet.
Patricia Smagge
Waardering: 4
Speciale vertoning: Eye Zomerprogramma Sidney Poitier & Denzel Washington 2022