Adios Beirut (1983)

Regie: George Sluizer | 45 minuten | documentaire

In 1983 gaat George Sluizer voor zijn docu ‘Adios Beirut’ voor een derde keer naar Beiroet om de twee uit (het latere) Israël verdreven families te ontmoeten. Of tenminste voor zover dat mogelijk is. Zo zijn verschillende kinderen van de families in het buitenland gaan werken of studeren en is er, bovenal weinig meer van het kamp of gebied over waar ze voorheen zaten, als gevolg van de Israëlisch-Libanese Oorlog van 1982.

Tragisch, het waren niet alleen de Israëliërs die ze naar het leven stonden, maar ook verschillende door hen gesteunde (Christelijke) Libanese milities. En zelfs onder de revolutionaire Palestijnen is er geen eensgezindheid, zoals Sluizer ontdekt. Zo werd de ondernemende, goedlachse Adnan in Frankrijk gedood door radicale moslims, die hem te gematigd vonden.

Het heeft duidelijk geleid tot verslagenheid en een grotere uitzichtloosheid onder de familieleden, daar waar ze eerder nog erg strijdlustig en hoopvol waren. Adnans zus, Saada, die al zeven jaar in Italië woont, geeft dan ook voor het eerst een ander antwoord op de vraag wat het woord ‘toekomst’ voor haar betekent. Waar ze tijdens de eerste twee ontmoetingen met Sluizer hierop standaard antwoordde ‘revolutie tot de overwinning’, lachend en vastberaden, weet ze het allemaal niet meer zo zeker.

‘Het lijkt alsof de toekomst steeds moeilijker wordt voor de Palestijnen’, antwoordt ze nu. En ‘Als je volwassen wordt, wordt het toekomstbeeld vager. Zelfs als je serieuzer wordt en beter weet wat je wilt van het leven’. We voelen wat ze bedoelt. Als je jong bent is er nog van alles mogelijk, en durf je nog te dromen. Dan kun je heel stellig van alles roepen. Maar later komt de realiteit dichterbij en het besef dat veel van je dromen niet haalbaar zijn.

Als je dan ziet hoe meedogenloos de verschillende partijen maar door blijven gaan met oorlogvoeren, en afschuwelijke beelden ziet van de slachtoffers – mannen, vrouwen, kinderen -, verwoeste gebouwen en de continue aanwezigheid van militairen, lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat er een vreedzame oplossing komt. Niet op korte termijn in ieder geval.

Aan het einde van de film zien we hoe moeder Hamad de reis naar Israël kan maken om haar familie daar op te zoeken, voor het eerst in 35 jaar. Als bejaarde kon ze eindelijk een visum krijgen. Het is prachtig en emotioneel te zien hoe ze tijdens de autorit reageert op de glooiende heuvels, de olijfgaarden waar haar broer woont. Om er vervolgens achter te komen dat haar ouderlijk huis en veel van wat ze kende verdwenen is. Gelukkig voelt het weerzien met haar familie in Israël/Palestina dan wel weer als thuiskomen.

‘Adios Beirut’ voelt net zo nostalgisch en droevig aan als de titel doet vermoeden. Het staat niet alleen voor het afscheid van Beiroet, dat onleefbaar en veel te gevaarlijk is geworden, maar ook – half tegen beter weten in – voor het afscheid van Palestina. Of misschien niet helemaal, want dit is een onverdraaglijke gedachte voor de Palestijnen. Maar op zijn minst staat de film symbool voor het vasthouden aan een laatste strohalm. En het zeer menselijke verlangen, het smachten naar een thuis.

Los van politieke allianties, kan iedereen zich in deze emoties herkennen. En gelukkig blijven al te polemische of propagandistische scènes uit in deze film (in tegenstelling tot het slotstuk van deze serie: ’Homeland’). Wat dat betreft is het gewoon een pure en oprechte film geworden. Het is wel wat jammer dat bijna de helft bestaat uit filmmateriaal van de vorige twee delen uit deze reeks, maar daarbuiten is het zeker een meeslepend portret geworden.

Het was oorspronkelijk de bedoeling van Sluizer geweest om de Palestijnen een gezicht te geven. Om de mensen, tegen alle eenzijdige berichtgeving in, een beeld te kunnen geven van sympathieke, intelligente, driedimensionale personen die dezelfde emoties hebben als ieder ander mens. Dat heeft Sluizer in ieder geval bereikt.

Er is één moment van zo’n vijf seconden dat het zeer menselijke verlangen naar een thuis (en een moederland), perfect laat zien. Ihmad, die inmiddels hoofd van de PLO-ambassade in Cuba is, vertelt in ‘Adios Beirut’ over zijn vader die – onterecht – door het Libanese leger gevangen is genomen. Als Sluizer hierop vraagt of hij niet naar huis wil, doelend op Libanon, kijkt Ihmad hem (bijna) met tranen in zijn ogen aan en vraagt: ‘naar Palestina?’, om daar enkele seconden, zonder enige ironie of berekening, aan toe te voegen… ‘Dat is mijn enige thuis’. Het woord ‘huis’ of ‘thuis’ is zo beladen voor Palestijnen, het raakt meteen een zenuw als je het uitspreekt, en maakt direct emoties los. Dat zo’n ultieme basisbehoefte zo bruut bevochten moet worden blijft eeuwig zonde.

Bart Rietvink

Waardering: 3

DVD-release: 1 februari 2019 (exclusief bij de Volkskrant)
DVD-release: 23 april 2019