Akkers van Margraten – Bitter Harvest (2009)
Regie: Albert Elings, Eugenie Jansen | 70 minuten | documentaire
Ooggetuigen nemen je in deze oorlogsdocumentaire mee terug naar de aanleg van de immense Amerikaanse begraafplaats te Margraten. Hier werden in de Tweede Wereldoorlog, in eerste instantie tijdelijk, Amerikaanse en andere Geallieerde gevallen soldaten begraven. Ook werd een deel van het grafveld aan gesneuvelde Duitsers gewijd. In totaal werden op de akkers van Margraten meer dan achtduizend doden begraven. Na de oorlog konden nabestaanden kiezen voor een definitieve rustplaats en werden veel gesneuvelde soldaten opnieuw opgegraven. Pas in 1960 werd de Amerikaanse begraafplaats uiteindelijk geopend.
Niet enkele, maar vele ooggetuigen komen aan het woord. Iets dat zowel zijn voor- en nadelen heeft, er ontstaat zo namelijk een nogal fragmentarisch opgebouwde documentaire die intrigeert, maar vaak ook niet meer doet dan dat. Een voordeel is dat vele facetten van op en rond de begraafplaats naar voren komen. Het zijn wonderlijke, absurdistische en emotionele verhalen van mensen die met de aanleg van het grafveld te maken kregen, zoals grafdelvers en chauffeurs die de lijken moesten vervoeren.
Een oude man vertelt over zijn tocht naar het weiland om een koe te melken en daar mannen zag die in zijn weiland aan het graven waren. De Amerikanen selecteerden zacht glooiende akkers, buiten het bereik van vijandige artillerie. De velden werden onteigend zonder dat de boeren er ook maar iets van afwisten. Er moest meteen worden geoogst en aardappelen gerooid, de boeren werden op de huid gezeten door Amerikanen die het akkerland in een begraafplaats veranderden. Voormalige Amerikaanse soldaten vertellen over deze aanleg, zoals over de invloed van de voortdurende regen en welke oplossingen er voor het begaanbaar maken van de weke grond moesten worden gezocht. Chauffeurs vertellen over de ene na de andere lading lijken die ze moeten ophalen, de armen en benen die uit de vrachtwagen staken.
Het meest indrukwekkend zijn de verhalen van de in de omgeving geboren mannen, die als jongens hebben geholpen bij het delven van de graven en het begraven van de lijken. Zij halen herinneringen op aan de witte lijkenzakken die in een zinken bak met chloor en water werden gelegd om er vervolgens overhemden of jurken van te maken. Zij vertellen over de heropgravingen in 1946 en hoe er schaamteloos gouden tanden uit het gebit van de al bijna vergane lijken werden geslagen. Sommige ooggetuigen zijn zeer geëmotioneerd bij het zien binnenvoeren van zoveel bevrijders terwijl anderen het geen moeilijke opdracht vonden, juist omdat het om de bevrijders ging. Een stille traan beroert de wang wanneer herinneringen worden opgehaald. De akkers van Margraten hebben duidelijk zijn sporen achtergelaten in de geesten van de ooggetuigen.
De afwisseling van ooggetuigenverslagen, authentieke beelden en (informatieve) filmpjes zorgt voor een mooi afgebakend geheel, toch zou het wenselijk zijn geweest wanneer iets meer aandacht aan de toenmalige militaire situatie werd geschonken. Sporadisch komt het woord ‘Ardennenoffensief’ over de lippen, maar verder wordt geen aandacht besteed aan de overwinningen of nederlagen van de Amerikanen die als gesneuvelden in groten getale naar Margraten werden vervoerd.
Met de documentaire ‘Akkers van Margraten’ geven regisseurs Albert Elings en Eugenie Jansen een interessant en vooral onbekend beeld van de gevolgen van de oorlog op de bevolking van Margraten en hoe men leerde omgaan met zoveel doden.
Meinte van Egmond