Allen tegen allen (2019)

Regie: Luuk Bouwman | 104 minuten | documentaire

Het fascisme in Nederland, dat was toch een Duitse invasie gestart in mei 1940 en eindigend in mei 1945? Een geruststellende gedachte: goed volk dat door fout volk wordt overheerst, en vervolgens door ander goed volk wordt bevrijd. Een oorlogspsychose waaruit je kunt ontwaken. Wie de eerste beelden van de documentaire ‘Allen tegen allen’ ziet, zou het tegendeel beweren: zit ik hier naar een massabijeenkomst in Neurenberg te kijken? Nee, het is Lunteren.

“Dit is geen fictie”, zegt Luuk Bouwman tegen de kijker. Slim ook, laat de documentairemaker Poolse gastarbeiders aan het woord, residerend op een vakantiepark naast het fascistisch monument in Lunteren (de ‘Muur van Mussert’). “Zouden Nederlanders het wel goed vinden, dat wij een heel park bezet houden?”, zegt één van de Poolse jongeren terwijl hij een sigaret rolt.

Het is Bouwmans klaarblijkelijke doel te laten zien wat de fascisten die de weg bereiden voor de nazi’s (onder andere de NSB) bewoog, en een link te leggen met het heden. Op subtiele wijze dan wel – zie het intrigerende voorbeeld van de Polen, maar een boodschap als ‘Nederland voor de Nederlanders’ kan volgers van de Haagse politiek anno 2020 niet vreemd voorkomen, ook de jongere niet.

De documentaire oogt als een grondig gemaakt lesproduct voor middelbare scholen; een ietwat langdradige film voor de bovenbouw – voer voor discussie achteraf, onder leiding van een docent geschiedenis of maatschappijleer. Na afloop zegt iedereen tegen elkaar: “ik wist niet dat er ook Nederlanders waren die het fascisme aanhingen, hopelijk gebeurt dit nooit weer.”

Nou ja, bijna iedereen: er is ook in de schoolklassen van nu waarschijnlijk een zwijgende minderheid, die onder druk zomaar een zwijgende meerderheid kan worden. Net als toen. ‘Het rancuneuze gif’ heeft kenmerken van een virus, leert deze met een treffende titel gezegende documentaire.

Jan-Kees Verschuure

Waardering: 3.5

Speciale vertoning: Movies That Matter on tour, oktober 2020
Bioscooprelease: 1 oktober 2020