Ammonite (2020)
Regie: Francis Lee | 120 minuten | biografie, drama | Acteurs: Kate Winslet, Saoirse Ronan, Gemma Jones, Fiona Shaw, Claire Rushbrook, Alec Secareanu, James McArdle, Nick Pearse, Victoria Elliott, John Mackay, Mladen Petrov
‘She sells seashells by the seashore’. Deze Engelstalige tongbreker – vergelijkbaar met het Nederlandse ‘De kat krabt de krullen van de trap’ – wordt door velen toegeschreven aan Mary Anning (1799-1847). Hoewel het gezegde al veel eerder bestond, is tekst absoluut van toepassing op Anning. In de eerste helft van de negentiende eeuw struinde ze de stranden van het Zuid-Engelse Dorset af, op zoek naar fossielen. Aanvankelijk omdat ze de straatarme Mary een aardig zakcentje konden opleveren, maar later ook omdat fossielen belangrijke informatie bevatten voor de biologie en geologie. Ze had succes: al op haar twaalfde vond ze een fossiel van een prehistorisch zeedier dat nog altijd in het British Museum te bewonderen is. Een opleiding heeft ze nooit gevolgd: doordat er geregeld wetenschappers in haar winkeltje langskwamen om een van haar fossielen te kopen en Mary uitgebreid met hen sprak en discussieerde, wist ze er ontzettend veel van af en besefte ze terdege de wetenschappelijke waarde van haar belangrijke vondsten. Maar in de negentiende eeuw was het niet aan vrouwen om zich met de wetenschap te bemoeien; veel van Mary’s vondsten werden toegeëigend door mannelijke collega’s, die er mooie sier mee maakten. Erkenning bleef destijds dus uit; pas veel later werd ingezien welk belangrijk werk de Britse verricht had en hoe knap het was dat ze zichzelf had aangeleerd hoe ze haar vondsten moest documenteren.
In ‘Ammonite’ (2020) van regisseur Francis Lee – genoemd naar de ammonieten, de herkenbare spiraalvormige schelpen bestaande uit verschillende kamers – wordt Mary Anning ingetogen en sober geportretteerd door Kate Winslet. We schrijven de jaren 1840. Mary woont met haar ziekelijke moeder Molly (Gemma Jones) in een vervallen huisje in het tussen de krijtrotsen uitgehouwen Zuid-Engelse kustplaatsje Lyme Regis. Daar runt ze een winkeltje, waar ze de fossielen verkoopt die ze elke ochtend op het strand zoekt. En als ze eens geen prehistorische overblijfselen aantreft, verzamelt ze schelpen waar ze leuke souvenirtjes van fröbelt. Dat klinkt best gezellig, maar vergis je niet: Mary kent een hard bestaan, dat zo grijs en grauw is als de regenwolken die permanent boven Lyme Regis hangen. Op een zekere dag bezoekt de geoloog Roderick Murchison (James McArdle) haar winkeltje, met in zijn kielzog echtgenote Charlotte (Saoirse Ronan). Murchison wil graag met Mary op fossielenjacht over het strand, maar Mary staat niet direct te springen. Want wil hij niet gewoon haar trucs en handigheidjes afkijken, net als al die anderen?
Nee, dan Charlotte. De geldproblemen waar Mary mee kampt zijn haar vreemd, maar zij maakt ook niet bepaald een vrolijke indruk. Ze ziet bleekjes – en heeft ze nou net gehuild? Ze lijdt aan ‘melancholie’, meent haar echtgenoot. Komt het door haar kinderwens die maar niet beantwoord wordt? Nu Roderick zes weken op expeditie gaat, en hij haar niet op sleeptouw kan en wil nemen, hoopt hij zijn vrouw bij Mary te kunnen achterlaten. De zeelucht zal haar goed doen, meent hij. Charlotte zal inderdaad opbloeien gedurende haar tijd in Lyme Regis, maar niet per se door de frisse zeelucht. Het is vooral de aanwezigheid van Mary die haar doet opleven. En dat is wederzijds. De doorgaans als een oester zo gesloten Mary, die zich verschuilt achter haar dagelijkse routines en zich vol overgave stort op haar werk om de confrontatie met haar erbarmelijke bestaan maar niet onder ogen te hoeven zien, ziet in het zorgen voor de kwetsbare Charlotte zowaar een aantal lichtstraaltjes haar pantser binnendringen.
Juist in kleine gebaren – de ranke, stadse, gemanicuurde handen van Charlotte die in de weer gaan met rotsen en stenen bijvoorbeeld – toont regisseur Francis Lee hoe deze twee vrouwen naar elkaar toegroeien en er een vriendschap, en zelfs meer, ontluikt. Lee maakte in 2017 een verpletterende indruk met zijn speelfilmdebuut ‘God’s Own Country’, over de ontluikende liefde tussen een stugge en geharde boerenzoon en een Roemeense arbeidsmigrant. Net als in die film speelt ook in ‘Ammonite’ het landschap een cruciale rol. Waren het in ‘God’s Own Country’ de eindeloze groene vlaktes en mysterieuze heidevelden van Yorkshire, hier schitteren de imposante maar grillige rotskust van Dorset en de ruwe en koude zee. Lee bestaat de kunst om een landschap dusdanig tot leven te wekken, dat je het niet alleen ziet, maar ook hoort en voelt. De gure wind, de zilte zeelucht, het ruisen van de branding; alsof je er zelf bent. Winslet speelt vol overtuiging een vrouw die hoort in dit landschap, en die erdoor gehard is; zo gelaagd als de ammoniet uit de titel en zo gesloten als een schelp. Zwijgend (dialogen zijn spaarzaam in ‘Ammonite’), zwoegend, teruggetrokken. Zij heeft niet per se woorden nodig om haar personage een mens van vlees en bloed te maken. Dat bloed wordt langzaam maar zeker opgewarmd door de al even sterke Ronan, die als kwetsbare Charlotte uitstekend weerwerk biedt.
Of er nou echt een romance opbloeide tussen Anning en Murchison, doet er niet veel toe. Lee heeft zijn creatieve vrijheden aangewend om een krachtig, universeel verhaal te creëren die in bescheiden maar kordate pennenstreken de vriendschap en liefde tussen twee totaal verschillende vrouwen verkent. Met Winslet en Ronan heeft hij bovendien de beschikking over twee van de beste actrices van hun generatie, die op de toppen van hun kunnen presteren. Maar bovenal bewijst Lee eens te meer dat hij het karakteristieke Engelse landschap tot leven kan wekken: de kille en grillige zuidkust warmt behoorlijk op in ‘Ammonite’, tot en met een gloeiendhete climax aan toe die voor beide vrouwen niet alleen letterlijk maar ook figuurlijk een bevrijding betekent.
Patricia Smagge
Waardering: 4
Bioscooprelease: 10 december 2020
Digital download-release: 5 augustus 2021
VOD-release: 18 augustus 2021