Amy (2015)

Regie: Asif Kapadia | 127 minuten | biografie, documentaire, muziek

“Life teaches you how to live, if you live long enough”, zegt jazzgrootheid Tony Bennett aan het einde van de documentaire ‘Amy’ (2015) van Asif Kapadia. Het is een quote die nog een tijdje nadreunt. Wat als Amy Winehouse (1983-2011), want over haar gaat de film, wél had geluisterd naar haar toenmalige manager Nick Shymansky die haar al in een vroegtijdig stadium verzocht af te kicken? Dan was haar succesalbum ‘Back to Black’ uit 2006 er misschien nooit geweest, maar dan had ze wellicht nu nog geleefd en andere mooie dingen kunnen maken. Al is vrij snel duidelijk in de geheel uit archiefbeelden samengestelde documentaire – van de man die enkele jaren eerder ook al indruk maakte met een film over een andere jong gestorven held, Formule-1-coureur Ayrton Senna – dat Amy een destructieve persoonlijkheid had. De film begint met een homevideo van een piepjonge Amy, die op de veertiende verjaardag van haar vriendinnetje Lauren Gilbert op bijzonder volwassen wijze ‘Happy Birthday’ zingt. Hier oogt en klinkt ze dus al veel ouder dan ze is en dat is altijd een van de grote troeven geweest in haar muziek: de rauwheid en puurheid ervan. Waar leeftijdsgenootjes braaf hun teksten opzingen, belééft Amy het echt. Geen wonder dat ze al op jonge leeftijd zeer persoonlijke en indringende teksten weet te schrijven.

In de documentaire ‘Amy’ zien we hoe de Britse zangeres van joodse komaf van aspirerend jazzzangeresje uitgroeit tot een wereldster. Een ruwe diamant zou ze altijd blijven, en een ongeleid projectiel eigenlijk ook. Amy liet zich niet in een hokje stoppen; als je haar vergelijkt met andere artiesten dan nam ze je dat zeker niet in dank af. Of het moest een vergelijking zijn met haar grote klassieke jazzhelden, Bennett, Ella Fitzgerald, Billie Holiday, al vond ze dat nu juist weer te veel eer. Aan de hand van archiefbeelden, televisie- en radiointerviews en privevideo’s worden we door Asif Kapadia geleid door haar leven. De in documentaires gebruikelijke ‘talking heads’ zijn hier vervangen door geluidsbanden, waarbij in beeld komt te staan wie er aan het woord is en wat zijn of haar rol in Amy’s leven was. Na haar debuutalbum ‘Frank’ uit 2003, groeide haar roem gestaag, maar naarmate haar successen groter werden, groeiden ook haar persoonlijke problemen. Amy liet zich echter steeds meer omringen met mensen die geld aan haar probeerden te verdienen. Manager Szymansky, die ze al sinds haar zestiende kende, werd ingeruild voor een meer commercieel ingesteld type en de druk om te presteren werd steeds groter. Helemaal nadat ze in 2006 ‘Back to Black’ uitbracht. Een album dat haar grote roem en wereldwijde erkenning opleverde, maar ook het begin van haar onomkeerbare ondergang inluidde.

Platenbazen schreeuwen om nieuw materiaal, tourmanagers plannen haar hele agenda vol, persmuskieten jagen haar na als opgejaagd wild en vader Mitch – moeder Janis komt opvallend weinig aan bod omdat ze haar dochter al sinds haar vroegste puberjaren ‘niet aankon’- slaat liever een slaatje uit de successen van zijn dochter dan dat hij haar helpt haar problemen de baas te worden. Die neemt gerust een cameraploeg mee naar het Caribische eiland Saint Lucia, waar zijn dochter zich heeft teruggetrokken of eventjes een normaal bestaan te leiden. En dan hebben we het nog niet eens over Blake Fielder (Civil), Amy’s grote liefde maar tevens de man die haar in aanraking bracht met crack, cocaïne en heroïne. En dan worstelt ze ook nog eens met een jarenlang eetprobleem. Haar échte vrienden en vriendinnen zijn de mensen die ze al van jongs af aan kent, uit de tijd van voordat ze beroemd was. Maar voor hen is steeds minder plaats in haar overvolle bestaan. Haar smeekbede om hulp vindt geen gehoor, want de mensen die daadwerkelijk bereid zijn haar te helpen hebben in feite geen plaats meer in haar leven. De manier waarop Kapadia de laatste jaren van Amy’s leven in beeld brengt zijn even schrijnend als confronterend: zagen we de Amerikaanse talkshowhost Jay Leno eerder nog vol lof over Amy praten, nu beschimpt hij haar als ze weer eens stomdronken in de bladen staat. Ze kan nog geen stap buiten de deur zetten of de paparazzi duiken bovenop haar. Ook als kijker word je verblind door de vele cameraflitsen. Ondanks korte momenten van opleving en hoop, bijvoorbeeld als ze een duet mag opnemen met haar held Tony Bennett, zien we het onvermijdelijke allemaal aankomen. Maar niemand grijpt in.

Asif Kapadia heeft een bijzonder confronterende manier van filmen gevonden. Louter met oud materiaal wekt hij Amy opnieuw tot leven en schetst hij op indringende wijze hoe ze in zo’n tien jaar tijd haar onvermijdelijke vroegtijdige dood tegemoet gaat. Hij zet zijn publiek bovendien een spiegel voor; we hebben allemaal gegniffeld om de talloze compromitterende foto’s en beschamende verhalen die in de pers verschenen, als Amy zich weer eens te buiten was gegaan aan drank en drugs. Want wat zette ze zichzelf toch voor schut. Deze film leert ons wat er allemaal schuil ging achter dat gedrag. Amy wilde gewoon graag muziek maken, spelen in kleine zalen in rokerige jazzclubs, erkenning voor haar werk. Maar zoals zo vaak eiste de roem zijn tol en bleek een weergaloos talent niet te zijn opgewassen tegen de druk van de buitenwereld. Dat is de trieste conclusie van ‘Amy’, een snijdend eerlijke documentaire die diepe sporen achterlaat bij iedereen die hem ziet.

Patricia Smagge

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 13 augustus 2015
VOD-release: 2 december 2015
DVD- en blu-ray-release: 2 december 2015