Anatomy of a Murder (1959)

Regie: Otto Preminger | 160 minuten | drama, thriller | Acteurs: James Stewart, Lee Remick, Ben Gazzara, Arthur O’Connell, Eve Arden, Kathryn Grant, George C. Scott, Orson Bean, Russ Brown, Murray Hamilton, Brooks West, Ken Lynch, John Qualen, Howard McNear, Alexander Campbell, Ned Wever, Jimmy Conlin, Royal Beal, Joseph Kearns, Don Ross, Lloyd Le Vasseur, James Waters, Joseph N. Welch, Duke Ellington, Irv Kupcinet

In de jaren veertig en vijftig laaide de Koude Oorlog op en werden communisten, socialisten en andere mensen met ‘on-Amerikaanse’ denkbeelden met een scheef oog aangekeken. Ze zouden spionnen zijn en ze zaten in heel de Verenigde Staten, zelfs in Hollywood. De denkbeelden van de Amerikaanse burgers zouden vervuild worden met communistische denkbeelden, die via de films uit Hollywood verspreid werden. In 1947 startte de Amerikaanse regering dan ook een onderzoek hiernaar. De mening van velen in de Amerikaanse regering was dat deze spionnen opgepakt moesten worden. Vele onschuldige filmmakers werden de dupe van de heksenjacht die onder leiding stond van senator Joseph McCarthy. Pas eind 1953 stortte het bolwerk dat McCarthy had opgebouwd langzaam in, nadat hij zelf werd aangeklaagd. De held van de hoorzittingen die volgden werd Joseph Welch, een medische directeur-generaal van het leger die de senator live op televisie berispte met de woorden “Have you no sense of decency, sir?” Het zou de definitieve nekslag worden voor McCarthy.

Diezelfde Joseph Welch zou zes jaar later een klein rolletje als rechter krijgen in ‘Anatomy of a Murder’ (1959), een van de bekendste films van regisseur Otto Preminger die met de casting van Welch een statement wilde maken. In deze film speelt James Stewart Paul Biegler, een advocaat die zijn beste jaren al achter de rug heeft. Tegenwoordig slijt hij zijn dagen liever met vissen en pianospelen. Desondanks laat hij zich toch overhalen om in een plaatselijke moordzaak de verdediging van luitenant Frederick Manion (Ben Gazzara) op zich te nemen. Manion, een heethoofdige soldaat, staat terecht voor de moord op kroegbaas Barney Quill die zijn vrouw zou hebben verkracht. Wanneer Paul deze aantrekkelijke flirt Laura Manion (Lee Remick) ontmoet, weet hij niet meer wat hij moet geloven. Omdat hij heel hard geld nodig heeft besluit Paul de uitdaging toch aan te gaan en hoopt de jury ervan te kunnen overtuigen dat Manion ontoerekeningsvatbaar was toen hij Quill vermoordde. In de rechtszaal komt hij lijnrecht tegenover de gladde Claude Dancer (George C. Scott), een succesvolle openbaar aanklager uit de grote stad, te staan. Het lijkt een makkie te worden voor Dancer, maar Biegler laat zich niet zomaar aan de kant zetten.

‘Anatomy of a Murder’ is na ‘Laura’ (1944) waarschijnlijk de bekendste film van acteur en regisseur Otto Preminger. Het script (van de hand van Wendell Mayes) voor deze weliswaar lange maar zeer vermakelijke film is gebaseerd op een bestseller van Robert Traver, het pseudoniem van John Voelker die in de staat Michigan als opperrechter werkte. Preminger gaf met de film zijn cynische visie op de Amerikaanse rechtspraak weer. Zo staat het bijvoorbeeld nooit ter discussie of de verdachte schuldig is of niet. Ook kun je je afvragen of Laura met haar uitdagende gedrag de verkrachting misschien zelf heeft uitgelokt; een dag nadat ze is aangevallen door Quill loopt ze alweer vrolijk met Paul Biegler te flirten! Zo onschuldig zijn ze dus niet. En de advocaten lijken het belangrijker te vinden de zaak te winnen dan om het recht te laten zegevieren. Juist hun onvolmaaktheid zorgt ervoor dat de personages levensecht worden. ‘Anatomy of a Murder’ valt verder op vanwege de voor die tijd nogal obscene dialogen. In de jaren vijftig was het een groot taboe om te spreken over rape, bitch, penetration, slut en zelfs panties en ‘Anatomy of a Murder’ werd in enkele steden, waaronder Chicago, verboden. Vergeleken bij wat er tegenwoordig in films allemaal voorbijkomt vraag je je echter af waar men zich toen toch zo druk om maakte.

Preminger wist een fantastische cast te verzamelen voor deze film. Hoofdrolspeler James Stewart had zich eerder in de jaren vijftig al geprofileerd als veelzijdig acteur, met glansrollen in Hitchcocks ‘Rear Window’ (1954) en ‘Vertigo’ (1958). De rol van de dorpse advocaat Paul Biegler is hem op het lijf geschreven en dankzij zijn ongeëvenaarde imago van ‘gewone jongen’ kun je niet anders dan sympathie voor hem voelen. Stewart ontving voor zijn rol een Oscarnominatie. Ook George C. Scott (‘Patton’, 1970) en Arthur O’Connell (‘Picnic’, 1955) viel die eer ten deel. Scott laat in een van zijn eerste films zien wat een fantastisch acteur hij is, ook al speelt hij tweede viool ten opzichte van Stewart. O’Connell is sympathiek als de oudere, aan alcohol verslaafde advocaat Emmet McCarthy die Biegler helpt. Lee Remick (‘The Omen’, 1976) – in een rol die eigenlijk voor Lana Turner bedoeld was – en Ben Gazzara (‘The Big Lebowski’, 1998) zijn solide als het onbetrouwbare echtpaar in de slachtofferrol. Jazzlegende Duke Ellington speelt een cameo als ‘Pie-Eye’ en verzorgde tevens de bijzonder swingende soundtrack.

‘Anatomy of a Murder’ werd genomineerd voor maar liefst zeven Oscars. Behalve Stewart, Scott en O’Connell waren er ook nominaties voor de beste film, beste zwart-witcinematografie, beste editing en beste bewerkte script. Die voor beste soundtrack had de film trouwens ook wel verdiend! ‘Anatomy of a Murder’ had echter de pech in hetzelfde jaar te zijn uitgebracht als ‘Ben-Hur’, de film die het recordaantal van elf Oscars in de wacht wist te slepen. De film van Otto Preminger mag minder episch van opzet zijn, het is op zijn minst een even goede film als ‘Ben-Hur’. De regie, het acteerwerk, de cinematografie, het script en de muziek; alles klopt. De film is met 160 minuten wat aan de lange kant, maar verveelt geen moment. Er zijn maar weinig rechtbankdrama’s gemaakt die beter zijn dan ‘Anatomy of a Murder’. Absoluut een aanrader!

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 24 december 1959