Anselm – Anselm – Das Rauschen der Zeit (2023)

Regie: Wim Wenders | 93 minuten | documentaire

In hetzelfde jaar dat ‘Perfect Days’, over een schoonmaker van publieke toiletten in Japan, in de bioscopen draait, komt de Duitse filmmaker Wim Wenders met nog een mooie verrassing: de film ‘Anselm’. Hierin staat de kunstenaar Kiefer Anselm centraal en zijn unieke, en vaak zwaarmoedige, blik op de Duitse geschiedenis en, vele malen omvattender, het mensdom.

Op een oude fiets doolt Anselm rond in een reusachtige loods net buiten Parijs. In de loods staan zijn levensgrote sculpturen en woeste schilderijen geposteerd die stuk voor stuk de confrontatie aangaan met het duistere verleden van zijn vaderland. Kiefer Anselm is geboren in 1945 (evenals Wenders) tussen de puinhopen van het nazirijk. In de periode dat hij opgroeit, waarin hij al snel wordt opgemerkt als getalenteerd tekenaar, zwijgt iedereen in zijn omgeving over het fascistische verleden. Als jonge kunstenaar voelt Anselm een bijna wanhopige nood om dit taboe te doorbreken en probeert aan de hand van literatuur, waaronder de Duitstalige gedichten van de Joodse Paul Celan, door te dringen tot de mythische laag van creatie en destructie in de Duitse cultuur.

Wenders laat Anselms werk overvloeien met een filmisch portret dat langs verschillende levensfasen zwerft. De regisseur houdt hierbij het tumult van verandering nauw in de gaten. Keer op keer keren de tienjarige Kiefer en de voorliefde voor zonnebloemen, al struikelend tussen classicistische kunstwerken en oorlogsdestructie, terug. Voor even komen de oude Anselm en zijn tienjarige ‘ik’ elkaar tegen aan de oevers bij een onbestemd bos. Wat de kunstenaar het vaakst vindt op zijn pad is de schuld over en zwaarte van het Duitse verleden. Maar zelfs in het verval en de ondergang ontdekt deze lichtpunten.

De bedeesde opbouw van de scènes, zoals wanneer de camera de flierefluitende Anselm op de fiets volgt, zijn kenmerkend voor Wenders. Evenals bij ‘Pina’ (2011), over de Duitse choreografe Pina Bausch, wendt hij de 3D-techniek op inventieve en haast achteloze wijze aan. En met longshots die voorzichtig door aangelegde ruimten en landschappen glijden, word je als kijker, ondanks de zeer beladen thema’s, rustig en beschouwend.

Qua concentratie rivaliseert Wenders met zijn onderwerp. Echter niet in intensiteit: Anselm confronteert in de oog van de storm, de regisseur komt kalm op een wolk, regenachtig of zonnig, voorbij en tuurt naar beneden. Toch vullen de twee elkaar goed aan. Wel is het camerawerk soms iets te aangeharkt waardoor gezapigheid om de hoek ligt. Evenwel blijven de mannen Europa er op een aangrijpende manier aan herinneren hoe het mensbeeld in de aanloop naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog diep gewond raakte.

Roy van Landschoot

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 26 oktober 2023
DVD- en blu-ray-release: 31 januari 2024