Anthony Fokker (2014)

Regie: Ab Gietelink | 53 minuten | documentaire

Anthony Fokker (1890-1939) is zonder twijfel een van de beroemdste entrepreneurs uit de Nederlandse geschiedenis. De Nederlandse ondernemer en aviateur stond mede aan de basis van de ontwikkeling van de internationale luchtvaart, een technologische revolutie die zich voltrok in de roerige eerste decennia van de twintigste eeuw. De documentaire ‘Anthony Fokker’ begint met de geboorte van Anthony in Nederlands-Indië en bespreekt vervolgens aan de hand van een aantal belangrijke en markante jaartallen het levensverhaal van de bevlogen, ook met wat excentrieke trekjes uitgeruste vliegtuigbouwer. Zo krijgen we aan de hand van archiefbeelden en fragmenten uit de film ‘De vliegende Hollander’ (1957) te zien hoe Fokker met het door hemzelf ontworpen vliegtuig de Spin een rondje maakt langs de Haarlemse St. Bavokerk. Ook zijn periode in Duitsland, waar Fokker na de oprichting van zijn bedrijf Fokker Flugzeugwerke in korte tijd uitgroeide tot een toonaangevend vliegtuigbouwer, komt uitgebreid aan bod. De beroemde Duitse gevechtspiloot Manfred von Richthofen, beter bekend onder zijn geuzennaam de Rode Baron, behaalde de vele overwinningen die hem in de Eerste Wereldoorlog zijn faam bezorgden bijvoorbeeld in een driedekker van Fokker. Uit een citaat dat wordt aangehaald in de documentaire blijkt dat Fokker een goede band onderhield met de Rode Baron, ondanks de weerzin die de Nederlander toch koesterde tegen veel aspecten van de oorlog: “Als er in de moderne oorlogsvoering nog iets ridderlijks is overgebleven dan zijn vliegers als Von Richthofen, Boelcke en Udet wel de ridders zonder vrees of blaam. Zij zijn kloekmoediger dan ik. Als alle menschen zouden zijn zoo als ik, dan zou de wereldvrede lang duren.”

Na de val van het Duitse keizerrijk keerde Fokker in 1919 weer terug naar Nederland. Tijdens de Eerste Luchtvaart Tentoonstelling Amsterdam maakte hij grote indruk op pers en publiek, een optreden dat er mede voor zorgde dat zijn civiele vliegtuigfabriek in Amsterdam-Noord al gauw uitgroeide tot de grootste en belangrijke van haar soort in Nederland. De archiefbeelden in ‘Anthony Fokker’ waarop te zien is hoe vliegtuigen door de straten van Amsterdam gereden worden of over het IJ worden vervoerd zijn fabuleus en ademen nostalgie. Hetzelfde geldt voor de fragmenten waarop de nobele beginselen van Schiphol te zien zijn. Veel meer dan een weiland dat dienstdoet als start- en landingsbaan was de nu gigantische luchthaven in zijn begindagen niet. Nadat Fokker marktleider werd in Nederland, spreidde het bedrijf zijn vleugels uit naar Amerika. Deze stap leidde ertoe dat Fokker zich eind jaren twintig van de vorige eeuw zelfs wist op te werken tot de grootste vliegtuigbouwer ter wereld. De beurscrisis gooide echter roet in het eten en leidde ertoe dat veel van Fokkers bedrijven werden overgenomen. Fokker bleef tot zijn dood in 1939 wel nog een belangrijke importeur van Amerikaanse vliegtuigen naar Europa.

De grootste kracht van ‘Anthony Fokker’ zijn de talloze fraaie archiefbeelden, documenten die de persoon Fokker en zijn boeiende levensverhaal, dat leest als een spannend jongensboek, een smoel geven en van een historisch kader voorzien dat het geschetste tijdsbeeld eer aandoet. Ook de vele citaten verlenen de documentaire de broodnodige levendigheid en geven ons af en toe een inkijkje in de beweegredenen en het karakter van de persoon Fokker. Zo wordt al snel duidelijk dat vliegen en vliegtuigen als jongeman zijn leven waren. Die passie overschaduwt zelfs lange tijd de liefde, zo blijkt uit het voortijdige einde van zijn relatie met pilote Ljuba Galanschikoff in 1913: “Jammer genoeg val ik niet genoeg in de smaak, daar ik over niets denken of praten kan dan over vliegtuigen.” De chronologische vertelvorm is niet heel spannend, maar de beelden en citaten maken veel goed. Verwacht niet deelgenoot te worden van de diepste zielenroerselen van Fokker, maar met ‘Anthony Fokker’ heeft Ab Gietelink desondanks een solide documentaire afgeleverd die een van Nederlands bekendste pioniers eer aandoet en voor liefhebbers van historische documentaires aangenaam kijkvoer is.

Frank Heinen

‘Anthony Fokker’ verschijnt vrijdag 24 oktober 2014 op DVD.