Apenstreken (2015)

Regie: Johan Nijenhuis | 91 minuten | familie | Acteurs: Tygo Bussemakers, Mees Smits, Lars Henckens, Loek Peters, Alwin Pullinckx, Martine Sandifort, Kim-Lian van der Meij, Sanne Vogel, Arjan Ederveen, Mike Weerts, Dirk Zeelenberg, Guus Dam, Yvon Jaspers, Wesley van Gaalen, Harrie van Rijthoven

Aap, noot, mies… De eerste versie van het aloude leesplankje werd in 1897 bedacht door hoofdonderwijzer Mattheüs Hoogeveen uit het Friese Stiens, met als doel schoolgaande kinderen te leren woorden te ontleden in klanken én dat met het samenvoegen van klanken woorden konden worden gemaakt. Die eerste versie leek echter nog niet op het bekende ‘aap, noot, mies’-leesplankje; op Hoogeveens leesplankje stonden woorden als ‘raam, roos en neef’. In 1905 ontwikkelde uitgever J.B. Wolters samen met schrijvers Jan Ligthart en Rieks Scheepstra de bekendste versie van het leesplankje. De woorden werden ontleend aan de verhalen van ‘Ot en Sien’ en Cornelis Jetses verzorgde de illustraties. Het is in diezelfde tijd – rond 1900 – dat de familiefilm ‘Apenstreken’ (2015) van Johan Nijenhuis zich afspeelt. In 1900 werd de wet op de leerplicht aangenomen en op 1 januari 1901 werd deze ingevoerd. Dat betekende dat vanaf dat moment alle kinderen tussen de zes en twaalf jaar oud verplicht waren om onderwijs te volgen. Ook de kinderen uit het weeshuis.

Eén van die weeskinderen is Wim (Tygo Bussemakers), een tienjarige jongetje dat niets liever wil dan naar school gaan om te leren lezen, schrijven en rekenen. Hij en de andere weesjes worden echter dagelijks opgesloten in de kelder van het weeshuis, waar de gemene directrice Delphine (Martine Sandifort) hen afbeult in haar illegale bezemfabriek. De kinderen wachten met smart tot de Schoolwet wordt ingevoerd, maar de rebelse Wim wil zo lang niet wachten en ontsnapt uit het weeshuis. Als Delphine daar achter komt, schakelt ze de politie in en beschuldigt ze Wim onterecht van diefstal. De agent slaat de jongen in de boeien en sluit hem op, maar met de hulp van een gedresseerd aapje, dat net als hij op de vlucht is, weet hij te ontsnappen. Op de markt maakt hij kennis met Jet (Mees Smits), die hem op de boot mee smokkelt naar haar dorp. Op de boerderij van Jets familie verschuilt Wim zich met zijn aapje in de stal, maar het liefst gaat hij met zijn nieuwe vriendinnetje mee naar school. Door zich te verstoppen in een kast achterin het klaslokaal kan Wim toch wat van de les meepikken. De kinderen helpen hem verborgen te houden en brengen eten en drinken voor hem mee. Wim voelt zich helemaal thuis. Maar dan ontdekt de veldwachter dat Wim zich in het dorp ophoudt en moet hij gedwongen terug naar het weeshuis met die verschrikkelijke directrice…

‘Apenstreken’ is een lofdicht op de Hollandse glorie van weleer. Het schilderachtige dorpje waar hij terechtkomt bestaat uit knusse straatjes en nette boerderijen waar traditionele gezinnen hun kreukloze leventje leiden. De Hollandse luchten zijn er, de molens en weiden, de slootjes en de blonde kinderen met rode blossen op hun wangen die spelen tussen de koeien en schapen op de boerderij. Als ambassadrice van het boerenleven mocht Yvon Jaspers uiteraard niet ontbreken; zij speelt een lerares. Alle woorden op het leesplankje kun je langsgaan; ze zijn allemaal present (vandaar dat aapje!). Waar de film in eerste instantie nog in het verlengde lijkt te liggen van ‘Kruimeltje’ (1999) – vanwege de setting in een weeshuis – en ‘Pietje Bell’ (2002) – vanwege de rebelse hoofdrolspeler – staat de spreekwoordelijke trein in ‘Apenstreken’ na ongeveer een half uur ineens stil. Er gebeurt ineens weinig meer dat ons op het puntje van onze stoel laat zitten. Dat Wim elk moment gesnapt kan worden, met alle gevolgen van dien, wordt niet voelbaar gemaakt.

En dat is eigenlijk het grootste gemis van deze film. Want die vet aangezette rollen van vrijwel alle volwassenen – met Sandifort en haar sidekick Loek Peters voorop – dat nemen we in een film die zich hoofdzakelijk richt op kinderen natuurlijk voor lief. De overdaad aan (veelal pathetische) muziek, overigens ingezongen door rockchick Anneke van Giersbergen, is dan een grotere stoorzender. Maar het is toch echt het gebrek aan spanning en lef dat het zwaarste telt in ons eindoordeel. Oubolligheid is één ding, maar dat geeft geen vrijbrief om er zo’n brave (lees: saaie) bedoening van te maken. Waar is het kattenkwaad, waar blijft het avontuur en de spanning om elk moment betrapt te kunnen worden? Had Wim en daarmee de gehele film wat meer lef getoond, dan had ‘Apenstreken’ best hoge ogen kunnen gooien. Nu blijft het steken bij goede bedoelingen in een idyllische, oer-Hollandse setting. ‘Apenstreken’ is het braafste jongetje van de klas.

Patricia Smagge

Waardering: 2.5

Bioscooprelease: 10 juni 2015
VOD-release: 24 november 2015
DVD- en blu-ray release (2D & 3D): 4 december 2015