Apocalypse – World War II – Apocalypse – La 2e guerre mondiale (2009)

Regie: Isabelle Clarke, Daniel Costelle | 312 minuten | documentaire | Originele stemmencast: Mathieu Kassovitz | Nederlandse stemmencast: Peter Cremers

65 jaar na de val van Berlijn en het einde van de Tweede Wereldoorlog blijft dit deel van de geschiedenis nog steeds mateloos tot de verbeelding spreken. Reden voor Isabelle Clarke en Daniel Costelle om aan de hand van historisch beeldmateriaal en een restauratiebudget van negen miljoen euro de meest compacte en informatieve documentaire tot nu toe als zesdelige serie uit te brengen. De Tweede Wereldoorlog in iets meer dan vijf uur, van de Duitse expansiedrift die in september 1939 leidde tot de inval in Polen tot de capitulatie van het Derde Rijk in het voorjaar van 1945, enkele maanden voordat ook Japan zich aan de Geallieerden overgaf. Een niet te missen geschiedenisles.

Weinig geschiedkundige onderwerpen zijn zo uitvoerig onder handen genomen als de Tweede Wereldoorlog. Niet vreemd natuurlijk, voor een internationaal conflict dat zijn oorsprong reeds vindt bij de Vrede van Versailles in 1919, vijftig miljoen slachtoffers eiste en na de capitulatie in 1945 op economisch en geopolitiek niveau nog decennia lang doordreunde. Een prestatie dat geen enkel ander historisch fenomeen kan claimen, en dat qua ruimtelijke schaal zijn weerga in de wereldgeschiedenis niet kent. Maar waarom dan zeventig jaar nadat Frankrijk en Engeland de Duitsers de oorlog verklaarden weer met een nieuwe serie komen? Om de simpele reden dat ‘Apocalypse – World War II’ met beelden komt die nooit eerder vertoond zijn, vaak gefilmd door burgers en soldaten en voor een recordbedrag gerestaureerd om de harde realiteit van de oorlog in de huiskamer te krijgen. Geen complete afleveringen over de bekende invasie in Normandië en de evenzo overbelichte val van Berlijn, maar nooit vertoonde beelden van onderdelen van de Duitse en Geallieerde campagne waar je wellicht nog nooit van gehoord hebt. Beelden in dienst om de oorlog in hoofdnoten en diverse minder bekende maar relevante en vooral opzienbarende voetnoten na te vertellen. Chronologisch van ’39 tot ’45 en geografisch van de slag om het Noorse haven van Norvik tot het strijdtoneel in het Pacifische gebied, van de Duitse opmars naar Moskou tot de Noord-Afrikaanse veldslag bij El Alamein.

De kleur die met behulp van restauratietechnieken in de archiefbeelden is aangebracht, is ook terug te vinden in de keuzes die Clarke en Costelle daarbij gemaakt hebben. Het onafscheidelijke regisseursduo (zo blijkt uit het extra materiaal op de DVD) heeft uit de honderden uren video die het archief te bieden heeft een reeks prachtige beelden weten te halen. Zo zien we de Amerikaanse reactie op de slag om Warschau in het najaar van 1939, wanneer er op de lichtkranten van het New Yorkse Times Square over bericht wordt. Of de vergeefse pogingen van Frankrijk om de Duitse opmars in het hart van België tegen te houden, terwijl de Panzers een stuk oostelijker ongehinderd dwars door de Ardennen het Franse grondgebied binnen komen rollen. Ook zijn er beelden van Duitse soldaten in het hartje van Parijs, die in de woorden van één van hen het massatoerisme ontdekt hebben. De nog overgebleven Franse bevolking gaat ze namelijk steevast uit de weg, waardoor ze de stad nagenoeg voor zichzelf hebben.

Van hoofdrolspeler Adolf Hitler zelf zien we diverse spraakmakende kanten. Zo blijkt hij compleet verbijsterd wanneer Frankrijk en Engeland hem in september van 1939 de oorlog verklaren; voor het eerst laat zijn instinct hem in de steek. De Führer had niet verwacht dat Duitsland in een oorlog getrokken zou worden om een land als Polen bij te staan. Hij wilde toch enkel het onrecht van de Vrede van Versailles rechtzetten en zijn Rijk de levensruimte leveren die het in zijn ogen verdiende? Later, in de lege straten van het Parijs van juni 1940, zien we Hitler in betere tijden; hij heeft de treinwagon waarin het Duitse verlies in 1918 is bevestigd naar de Franse hoofdstad laten brengen, om er ditmaal de overwinning in op te tekenen. In een volgende aflevering zien we weer een andere versie van de megalomane leider. Na Stalingrad en de verloren slag bij Koersk is het tij gekeerd. Hij ziet er hier grijs en onverzorgd uit, terwijl de eerste tekenen van ziekte en neurose naar de voorgrond dringen en zijn arts hem oogdruppels met cocaïne voorschrijft. Hitler is een oude man geworden, die waarschijnlijk maar al te goed beseft hoe het er nu voor staat. Al zal hij die situatie tot zijn allerlaatste handelingen in april 1945 blijven ontkennen.

Er is ook ruimte voor illustratieve verslaggeving op kleine schaal. Zo wordt de correspondentie tussen Luitenant August van Kageneck en zijn moeder aangehaald om het Duitse perspectief kleur te geven. Uit de wederzijdse brieven gedurende de beginjaren van de oorlog blijkt dat er zowel aan het thuisfront als onder de opstormende troepen naast loyaliteit aan het Derde Rijk ook opvattingen van twijfel heersen. Twijfel over de Duitse campagne, en het onzekere lot dat de oorlogsmachine thuis en over de grens met de snelheid van de Blitzkrieg aflevert. Aan de andere kant van de medaille zien we de kleine Rose Gowlland, een Brits meisje van een jaar of twee, ten tijde van de eerste Duitse aanvallen op Engels grondgebied. Schijnbaar ongehinderd door het gevaar dat in de lucht hangt, speelt ze met haar emmertje in de tuin, of helpt ze haar moeder met de afwas. Aan het einde van de oorlog zien we haar terug, terwijl ze met een krijtje de woorden the end op een niet ontplofte vliegtuigbom schrijft.

De legendarische Duitse verovering van Eben-Emael (het onneembaar geachte fort in België, vlakbij Maastricht), en de opmars van vier miljoen soldaten voor Operatie Barbarossa. Impressies van de Slag om Midway, dankzij de Japanse schilder Fujita en de Amerikaanse regisseur John Ford. De machtige Amerikaanse vloot onderweg naar de Franse kust. Fragmenten uit beroemde speeches van Churchill, Roosevelt en De Gaulle. Uiteindelijk is ‘Apocalypse – World War II’ een aangesloten reeks ‘hoogtepunten’, dankzij de prachtig gerestaureerde beelden en de boeiende, objectieve structuur, waarin zes jaar wereldgeschiedenis vlekkeloos in vijf uur naverteld wordt; een documentaire die iedere middelbare school voor het vak geschiedenis in het basispakket van lesmateriaal op zou moeten nemen.

Robert Nijman