Aquarius (2016)

Regie: Kleber Mendonça Filho | 145 minuten | drama | Acteurs: Sonia Braga, Maeve Jinkings, Irandhir Santos, Humberto Carrão, Zoraide Coleto, Carla Ribas, Fernando Teixeira, Buda Lira, Paula De Renor, Barbara Colen, Daniel Porpino, Pedro Queiroz, Germano Melo, Julia Bernat, Thaia Perez, Joana Gatis, Tavinho Teixeira, Arly Arnaud, Andrea Rosa, Lula Terra, Allan Souza Lima, Valdeci Junior, Rubens Santos, Amanda Gabriel, Bruno Goya, Clarissa Pinheiro, Leo Wainer, Fábio Leal

‘Aquarius’, de tweede speelfilm van de Braziliaanse regisseur Kleber Mendonça Filho, bekend geworden met zijn debuut ‘Neighboring Sounds’, is wederom gesitueerd in zijn woonplaats Recife. De stad in het Noorden van Brazilië speelt in deze even grimmige als prachtige film een rol op zich: een plek rijk aan geschiedenis die ten prooi valt aan de moderne machten van overwoekerend commercialisme en rücksichtsloze projectontwikkelaars.

Clara, een 65-jarige weduwe (gespeeld door de inmiddels 67-jarige, maar nog immer sensuele Sonia Braga) bewoont al decennia lang een ruim en licht appartement in een indrukwekkend jaren veertig-pand vlak aan het strand van Recife, Aquarius geheten. Zij was een gerenommeerd muziekcriticus, een feit waar haar indrukwekkende platencollectie, invloedrijke vrienden en reputatie nog aan doen herinneren. Vanuit haar woning loopt Clara elke ochtend naar het strand voor een duik in zee. In hetzelfde appartement hebben zij en haar man hun inmiddels volwassen kinderen zien opgroeien, en werd zij dertig jaar eerder getroffen door borstkanker. Maar op de plek waar zij zo veel meemaakte en dacht ooit te sterven, wordt agressief geaasd door een projectontwikkelaar en zijn kleinzoon, die grootste plannen hebben met het gehele appartementencomplex. Al haar buren zijn voor de bijl gegaan en hebben hun appartement verkocht, zodat Clara alleen in het grote gebouw woont. Uit dit simpele maar doeltreffende gegeven volgt een zenuwslopende strijd tussen Clara en de projectontwikkelaars, die soms zelfs griezelige trekjes aanneemt. Maar ‘Aquarius’ is geen vlotte actiefilm over een heldin die het succesvol opneemt tegen het ‘grote geld’, maar veeleer een gedetailleerde karakterstudie van een onafhankelijke, intelligente, principiële maar ook kwetsbare vrouw, die niet klaar is van zichzelf een relikwie uit het verleden te maken.

De allereerste beelden van de film zijn zwart-witfoto’s van Recife uit de late jaren zeventig, gevolgd door scènes uit diezelfde tijd, van de jonge moeder Clara, met gekortwiekt kapsel als overblijfsel van een borstkankerbehandeling, die samen met man en kinderen de verjaardag van haar vrijzinnige tante Lucia viert. Een sprong in de tijd brengt ons naar Clara anno nu, met golvend zwart haar tot aan haar billen; zelf minstens zo vrijzinnig als haar tante toen. Haar dagen vult ze luisterend naar muziek – uit haar eigen platencollectie of van de mp3-speler van haar jonge neef – dansend, wijn drinkend, zwemmend, wandelend en zo af en toe een jointje rokend. Daarnaast is ze een liefhebbende moeder en oma, maar Clara is er duidelijk niet de persoon naar om zich in een eenzijdige rol te laten duwen.

‘Aquarius’ is ook een pleidooi voor hoe het kán, stijlvol ‘oud’ worden, met ruimte voor kunst, voor seksualiteit; waar het verleden in ere wordt gehouden, en niet alleen als het zo uitkomt. Of zoals Clara zelf treffend zegt: “Als jullie iets mooi vinden, heet het vintage, en anders noemen jullie het opeens oud.” De strijd tussen Clara en de vastgoedmannen verwijst ook naar die tussen oud en nieuw, tussen behoud van tradities en modernisering, waarin de film niet altijd vanzelfsprekend partij kiest.

Clara’s vrijgevochten en elegante levensstijl – op momenten is ze een regelrechte diva – wordt namelijk op zijn minst vergemakkelijkt door haar trouwe doméstica ofwel hulp in huis Ladjane, die al sinds jaar en dag alle huishoudelijke taken op zich neemt. Door het personage van Ladjane op onverwachte en ongemakkelijke momenten richting voorgrond te laten bewegen, wijst Mendonça Filho ons subtiel op de houdbaarheid van sommige verworvenheden van het milieu en de generatie van Clara, en ook op de spanningen die de klassenverhoudingen met zich meebrengen.

Tegelijkertijd kun je ‘Aquarius’ moeilijk los zien van de huidige politieke gebeurtenissen in Brazilië. Dan staat de onrechtvaardige behandeling van Clara niet meer op zichzelf, maar raakt die aan bredere progressieve verworvenheden die – zeker voor vrouwen – in het gedrang raken, nu een conservatieve, mannelijke elite de macht op agressieve wijze heeft teruggegrepen. Corruptie is niets nieuws, zegt Clara, als ze verzucht hoe ‘typisch Braziliaans het is’ dat de machtsposities in de media, vastgoedwereld en politiek onaangenaam met elkaar zijn verweven. Maar de regelrechte dreiging waar ze mee te maken krijgt, is ook voor haar nieuw. De golf van vastgoedspeculaties was in Recife het afgelopen decennium een realiteit, en bracht de regisseur zelfs op het idee voor de film.

De heerlijke soundtrack – van Queen met ‘Fat Bottomed Girls’ en ‘Another one bites the dust’ tot de samba van Braziliaanse zangeres Maria Bethânia en de klassieke muziek van pianiste Sonia Rubinsky en cellist Heitor Villa-Lobos – geeft levenslust en zin om de eigen muziekcollectie nieuw leven in te blazen. De dromerige cameravoering en het uitdagende spel van Sonia Braga doen de rest.

Ruby Sanders

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 17 augustus 2017
DVD-release: 23 januari 2018