Architecton (2024)

Regie: Victor Kossakovsky | 98 minuten | documentaire

Een visueel adembenemende ode aan steen, tijd en de sporen van menselijke onverschilligheid, gedragen door bezielde muziek. ‘Architecton’ zweeft door een wereld van verlaten stenen reuzen, die lijken te ademen, te herinneren, te overleven.

Deze oeroude kracht van steen, die de tand des tijds trotseert, vormt het fundament waarop Kossakovsky zijn film bouwt. Tegen deze achtergrond opent ‘Architecton’ met een betoverend beeld: een kerk, schitterend als een paleis uit een sprookje. Langzaam trekt het beeld zich terug, en pas dan zien we dat we door een uit elkaar gereten, kapotgeschoten flatgebouw naar diezelfde kerk kijken, midden in het verwoeste landschap van Marioepol. Waar de rotsen blijven staan, vallen menselijke bouwwerken uiteen. Zo plaatst Kossakovsky de vergankelijke droom van de mens tegenover de onverschillige eeuwigheid van de natuur.

‘Architecton’ volgt in fragmenten de Italiaanse architect Michele De Lucchi, bekend om zijn humanistische ontwerpen. In zijn tuin legt hij een ‘magische cirkel’ van stenen aan, een plek die voorgoed verboden blijft voor menselijke voetstappen. Niet als aanklacht tegen de moderniteit, maar als een pleidooi voor bescheidenheid tegenover de natuur.

Kossakovsky toont geen interviews, geen uitleg. Enkel de beelden spreken: verwoeste Oekraïense steden, aardbevingszones in Turkije, de eeuwenoude ruïnes van Baalbek. Wat blijft? Wat vergaat? En wat vertellen die stenen ons over de krachten en zwaktes van beschavingen?

In combinatie met de gedragen muziek van Evgueni Galperine ontstaat een hypnotische stroom van beelden, klanken en ritmes. Kossakovsky brengt de stenen tot leven: soms lijken ze te dansen, te ademen, in opstand te komen tegen hun eigen verstilling. Tegelijk groeit uit het landschap een bijna thrillerachtige suspense. De muziek, het trage, indringende camerawerk en de manier waarop de ledematen van de aarde in beeld komen, bouwen samen aan een gevoel van dreiging, alsof ze elk moment terug kunnen slaan. Alsof ze ons waarschuwen voor het onontkoombare, voor hoe diep de sporen van menselijke onverschilligheid inmiddels de aarde reiken.

We voelen de zwaarte van de tijd op de ruïnes drukken, alsof zij ooit glorieus en bruisend waren, en nu hun geschiedenis zwijgend dragen. Deze vergeten reuzen — geboren uit natuurkracht en menselijke ambitie — eisen hun plek op, in een wereld die hen lijkt te zijn vergeten.

‘Architecton’ is minder een klassieke documentaire dan een ervaring, een film die ons niet vertelt wat te denken, maar ons uitnodigt om te kijken, te voelen, en in de stilte tussen steen en stof een glimp op te vangen van iets tijdloos.

Victor Kossakovsky’s ‘Architecton’ vormt samen met ‘Aquarela’ en ‘Gunda’ Kossakovsky’s losse “A-trilogie” over de elementen van onze planeet. Een film die gemaakt lijkt voor het grote doek, en die een eerbetoon biedt aan de bezielde kracht van materie — een monument in filmvorm, voor alles wat ooit werd gemaakt, verlaten, en toch blijft spreken.

Martijn Smits

Waardering: 4.5

Speciale vertoning: IDFA 2024
Bioscooprelease: 1 mei 2025