Atmen (2011)

Regie: Karl Markovics | 94 minuten | drama | Acteurs: Thomas Schubert, Karin Lischka, Georg Friedrich, Gerhard Liebmann, Stefan Matousch, Luna Mijovic, Georg Veitl, Klaus Rott, Michael Duregger, Elena Dörfler, Magdalena Kronschläger, Reinhold G. Moritz, Martin Oberhauser, David Oberkogler, Robert Putzinger, Peter Raffalt, Gabriela Schmoll, Stephanie Taussig, Werner Wultsch

Kun je een tweede kans krijgen als (jeugd)crimineel? Kom je van het vreselijke stigma af dat kleeft aan een misdrijf? Hoe ga je om met je schuldgevoel? Kun je je staande houden in de maatschappij als je geen familie of vrienden hebt? Dat zijn de thema’s die aan de orde komen in ‘Atmen’, een ingetogen, goed geacteerde en nogal treurige film van Karl Markovics uit 2011.

‘Atmen’ wordt gedragen door de jonge Thomas Schubert, die de rol van Roman Kogler vertolkt. Roman zit in een jeugdgevangenis na een vreselijk incident (dat later in de film wordt uitgelegd), maar mag na de helft van zijn straf te hebben uitgezeten, op proefverlof naar buiten. Roman had ook Remy kunnen heten, want hij is nagenoeg alleen op de wereld. Alleen zijn reclasseringsambtenaar Walter Fakler (Gerhard Liebmann) probeert Roman nog enigszins te begeleiden, maar goed, dat is ook zijn werk.
Om in aanmerking te komen voor vervroegde invrijheidstelling moet Roman laten zien dat hij buiten de gevangenismuren voor zichzelf kan zorgen. Dat valt hem niet mee, contacten leggen met anderen gaat moeizaam, zeker nu hij zijn misdrijf en gevangenschap met zich mee draagt. Hij krijgt een baan bij een mortuarium in Wenen en wordt daar vanaf het begin gepest en vernederd. De onprettige taak om dode mensen op te halen, te wassen en te kleden, wordt hierdoor extra zwaar. Als hij op een gegeven moment een dode vrouw op een slede van een koelcel zit liggen met dezelfde achternaam Kogler, denkt hij dat het misschien om zijn moeder gaat. Dat blijkt niet het geval, waarna hij op zoek gaan naar zijn echte moeder, om te weten te komen waarom ze hem ooit ter adoptie heeft afgestaan.

Het is niet echt een verhaal om vrolijk van te worden, met veel grauwe plaatjes van de oude Habsburgse hoofdstad Wenen, maar wat het zeker niet is, is voorspelbaar. In Hollywood zou Roman een leuk meisje leren kennen, levenswijsheid opdoen tijdens zijn ups en downs en uiteindelijk gelukkig worden. Hier loopt het altijd nèt even anders, wat de film oneindig veel rijker, realistischer en  domweg gewoon beter maakt. Het scenario steekt slim in elkaar en vermijdt vakkundig alle clichés. Het vervoeren van de overledenen – op zichzelf al een onconventionele keuze – biedt Roman kansen om na te denken over zijn eigen leven en wat hij ermee zou willen doen. ‘Atmen’ kent acteerwerk van grote klasse, niet in de laatste plaats van Schubert als de gekwelde Roman.  Een knappe prestatie, want niet alleen had Schubert nog nooit eerder in een film gespeeld, hij zit ook zo’n beetje in elke scène die in de film zit. Een loodzware verantwoordelijkheid, maar hij acteert alsof hij nog nooit anders gedaan heeft en zijn acteerwerk is vlekkeloos. De zwijgzame norsheid die hij uitstraalt, is camouflage voor een kwetsbare en onzekere jongen en Schubert slaagt erin ze alletwee tegelijk volkomen overtuigend over te brengen. Het eerste richting zijn pesterige of onverschillige collega’s van het mortuarium en het tweede richting de kijker van de film.

De titel ‘Atmen’ (ademen) resoneert op verschillende niveaus (wie de film ziet, zal begrijpen waarom). Cameravoering is statisch en kil, wat hier erg goed werkt gelet op het onderwerp en het isolement en de eenzaamheid waarin Roman verkeert. Voor regisseur Markovics was het ook zijn eerste film, maar dan op de regiestoel. Hij werd vooral bekend als acteur in zijn geboorteland Oostenrijk, maar leverde met ‘Atmen’ een zeer verdienstelijk debuut af, dat op internationale filmfestivals genomineerd werd òf in de prijzen viel, waaronder het prestigieuze filmfestival van Cannes voor de categorie “European Films”. Ook een aantal “Beste Film” awards kon Markovics op zijn palmares bijschrijven. Ook de vertolking van hoofdrolspeler Thomas Schubert ging niet aan de aandacht voorbij, hij won de prijs voor “Beste Acteur” op het filmfestival van Sarajevo.

Een must see, dat ondanks het zware onderwerp en de sobere toon de tragiek nergens door laat slaan en toch hoopgevende elementen in zich heeft. ‘Atmen’ is boeiend van begin tot einde en een terechte winnaar van zoveel prijzen.

Hans Geurts

Waardering: 4

Bioscooprelease: 8 november 2012
DVD-release: 17 september 2013