Aurora’s Sunrise (2022)
Regie: Inna Sahakyan | 96 minuten | documentaire, animatie | Acteurs: Anzhelika Hakobyan, Shushan Abrahamyan, Tigran Amirkhanyan, Ervin Amiryan, Ashkhen Tsaturyan, Edgar Avetisyan, Tamara Chalkhifalaqyan, Khachatur Chobanyan
De teruggevonden achttien minuten van de stille Hollywoodfilm ‘Auction Souls’ uit 1919 vertelt opmerkelijk direct over de genocide van de Armeniërs in het Ottomaanse rijk aan het begin van de twintigste eeuw. Het is gebaseerd op de getuigenis van de tiener Aurora Mardiganian die tevens de hoofdrol vertolkt in de stille film. In de innemende animatiedocumentaire ‘Aurora’s Sunrise’ kijkt de bejaarde Aurora terug op de gruwelijke misdaden tegen de mensheid en de wonderlijke, maar ook ontnuchterende, kennismaking met haar nieuwe thuis, Amerika.
Het grote en welvarende gezin waarvan de veertienjarige Arshaluys Mardiganian (Aurora is haar veramerikaanste naam) deel uitmaakt, leeft relatief vredig in het oosten van Anatolië, onderdeel van het Ottomaanse rijk (de voorloper van Turkije). Echter bij het uitbreken van de Grote Oorlog in Europa start het Turkse leger aan het thuisfront een vernietigende campagne tegen de Armeense minderheid. Het leger haalt de mannen en zonen weg bij families. Daarna zijn ze nooit meer gezien en hoogstwaarschijnlijk geëxecuteerd. Niet veel later jaagt het leger ook de vrouwen en kinderen uit huis, waaronder de overgebleven Mardigainan familieleden, en dwingt ze tot een lange mars naar een onbekende bestemming. Onderweg sterven velen omdat ze nauwelijks eten en drinken krijgen, en met willekeurig geweld te maken krijgen. In wezen is het een dodenmars. Daarnaast overvallen groepjes bandieten de steeds maar uitdunnende colonne om overgebleven jonge vrouwen, zoals Aurora, gevangen te nemen en te verkopen aan de hoogste bieder. Maar op miraculeuze wijze weet ze aan dit lot te ontsnappen en gaat met de moed der wanhoop op zoek naar overlevenden onder haar familie. Die zoektocht gaat allesbehalve zonder slag of stoot en bevat meer intriges en plotwendingen dan de gemiddelde Hollywoodproductie.
Ook de moed en de offers om deze diep traumatiserende ervaringen aan de wereld te verkondigen, de hierbij spijtige rol van de sensatiezucht in de pers en de wegkijkende politiek in Amerika (en die van de rest van de wereld) komen aan bod. Met de snel verminderende aandacht voor de overlevingsstrijd van de Armeniërs in het Ottomaanse rijk, waaronder het geruisloos verdwijnen van ‘Auction Souls’, verdween hun zaak bijna even snel van het wereldtoneel als het kwam. Op een bepaalde manier was de uiterst fiere Aurora dan ook diep gekrenkt, te meer omdat de wereld volgens haar nauwelijks lering had getrokken uit de misdaden tegen haar volk als je de vervolging van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog in ogenschouw neemt. Wellicht is deze confronterende observatie van haar weinig genuanceerd, niettemin zet het de kijker aan het denken. Niet alleen als waarschuwing tegen het vergeten van zulke misdaden tegen de mensheid, alsook tegen de passiviteit van de omstanders wanneer ze bij wijze van spreken voor onze ogen afspelen.
De animatie en de intentie ermee doen sterk denken aan de animatiedocumentaires ‘Waltz with Bashir’ (Ari Folman, 2007) en ‘Tower’ (Keith Maitland, 2016). De gruwelijke herinneringen van de protagonisten komen in alle drie de films als naargeestig gespook tot leven in kleurrijke en ietwat houterige tekeningen. En ongeveer als Maitland, zonder dat het schuurt, mixt regisseur Inna Sahakyan de animatie met andersoortige beeldbronnen, waaronder real-life interviews en de gekoesterde en gerestaureerde minuten van ‘Auction Souls’. Een puntje van kritiek is de soms zwaarmoedige symboliek. In die zin is de laconieke afwijzing van ‘Auction Souls’ als – te Hollywood – door Aurora eigenlijk een beetje flauw. Overigens voelt het gebruik van animatie voor dit soort getuigenissen nog steeds een snufje onwezenlijk, evenals de werkelijkheid die het najaagt. Het doet daarom geen grote afbreuk aan de waarde en waarheid van het vertelde.
Roy van Landschoot
Waardering: 4
Speciale vertoning: Movies That Matter Festival 2023
Bioscooprelease: 27 april 2023