Aus dem Nichts (2017)

Regie: Fatih Akin | 106 minuten | misdaad, drama | Acteurs: Diane Kruger, Denis Moschitto, Numan Acar, Samia Muriel Chancrin, Johannes Krisch, Ulrich Tukur, Ulrich Brandhoff, Hanna Hilsdorf, Jessica McIntyre, Karin Neuhäuser, Uwe Rohde, Rafael Santana, Siir Eloglu, Yannis Economides

Bij aanslagen zoekt men vandaag de dag de dader meestal in religieuze hoek. En als het geen (islamitische) terroristen blijken te zijn, dan wijst men al snel in de richting van het criminele circuit. Dat de dader(s) ook weleens heel andere motieven kunnen hebben, wil regisseur Fatih Akin (in 2004 winnaar van de Gouden Beer voor ‘Gegen die Wand’) graag laten zien in zijn film ‘Aus dem Nichts’ (2017), die geldt als de eerste bioscoopfilm waarin de extreemrechtse terreur van de Nationalsozialistischer Untergrund (NSU) centraal staat. De feiten zijn schokkend: bij terreuracties van de NSU kwamen in Duitsland tussen 2000 en 2007 negen allochtone middenstanders en een politieagente om het leven. Akin, zelf zoon van Turkse immigranten, staat bekend om zijn geëngageerde werk waarin het leven van (met name) Turken in Duitsland onder de loep genomen wordt. Extreemrechtse aanslagen zijn in Europa een blinde vlek; zeker in Duitsland is het een gevoelig onderwerp dat liever vermeden wordt. Alsof ze denken: als we er maar zo min mogelijk aandacht aan besteden, gaat het vanzelf weg. In ‘Aus dem Nichts’ legt hij de vinger op de zere plek: de terreur van een groepering als NSU is een serieus probleem dat enorm veel leed veroorzaakt en absoluut niet ontkend mag worden.

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van Katja (Diane Kruger, die voor haar indringende performance in Cannes bekroond werd met een Gouden Palm voor beste actrice). Ze is getrouwd met Nuri (Numan Acar), een voormalige drugsdealer van Turks-Koerdische afkomst die zijn leven inmiddels gebeterd heeft en nu een vertaal- en administratiebureautje runt in de zogenaamde ‘Turkenwijk’ in Hamburg. Samen hebben ze een zoontje, de zesjarige Rocco (Rafael Santana). Op een middag heeft Katja afgesproken om met een vriendin naar de sauna te gaan. Ze brengt Rocco daarom voor een paar uurtjes bij Nuri op kantoor. Bij het weggaan waarschuwt ze een vrouw nog om haar fiets niet zomaar onbeheerd achter te laten – ‘niet in deze wijk’ – en nietsvermoedend stapt ze haar auto in. In het koffertje achterop de fiets van de vrouw zit een spijkerbom, die luttele minuten later een einde maakt aan het leven van Nuri en de kleine Rocco. Als Katja later hoort wat er gebeurd is, is ze ontroostbaar. Weten ze wel zeker dat haar man en kind degenen zijn die zijn omgekomen? Is er geen sprake van persoonsverwisseling? Haar ongeloof maakt plaats voor shock, pijn, pure rouw. De politie zoekt, vanwege Nuri’s verleden, de dader al snel in de criminele hoek, maar Katja weet zeker dat haar man zich niet meer met drugshandel bezighoudt. Zij weet het zeker: de daders zijn nazi’s. Samen met haar advocaat Danilo Fava (Denis Moschitto) zet ze alles op alles om gerechtigheid af te dwingen in de rechtszaal. Maar tegen een blinde vlek is het lastig opboksen…

Als geen ander weet Fatih Akin de emotie centraal te stellen in zijn films. Zeker in het eerste deel van zijn film, waarin het draait om de aanslag en de nasleep daarvan, heeft hij weinig woorden nodig om zijn verhaal te vertellen. De achtbaan aan emoties die door Katja heen schieten, zijn van Diane Krugers gezicht af te scheppen. Door zijn film te ontdoen van alle opsmuk, laat Akin ons haar wanhoop, ongeloof, onbegrip, pijn en woede vóelen, het meest krachtig in de scène waarin ze teruggaat naar de plaats delict en de totale verwoesting ziet. Haar man en kind zijn weggevaagd, wat rest is een veeg bloed op de muur. Dichter bij hen kan ze niet meer komen. Omdat ze een van de daders in de ogen heeft gekeken, twijfel je ook als kijker geen moment aan de toedracht van de aanslag en steunen we Katja in haar strijd om gerechtigheid en verlangen naar wraak. ‘Aus dem Nichts’ werkt op vele niveaus. Enerzijds toont Akin hoe snel we ons oordeel klaar hebben wanneer we horen over een aanslag, terwijl we niets weten over de achtergrond van de slachtoffers. Daarnaast zien we ook hoe ons juridische systeem ons in de steek kan laten; alsof Katja nog niet genoeg onrecht is aangedaan, laat ook het gerecht haar in de steek.

Maar het krachtigste is ‘Aus dem Nichts’, dat bekroond werd met de Golden Globe voor beste buitenlandse film, toch vooral in de manier waarop getoond wordt welke psychologische verwoesting nabestaanden van aanslagen meemaken. Hoeveel onrecht kan iemand worden aangedaan? Als kijker voel je je net zo onmachtig als Katja. Haar wens om wraak te nemen, op welke manier dan ook, is in dit geval te rechtvaardigen. Maar hoe? Dat Katja het heft in eigen handen neemt en kiest voor een extreme wanhoopsdaad, waarmee de film op een schokkende manier afsluit, valt ergens te begrijpen, ook al wordt ons van jongs af aan aangeleerd dat kwaad niet met kwaad vergolden moet worden. Katja heeft een eigen gevoel van rechtvaardigheid en handelt op een manier waar anderen wellicht wel over zouden nadenken en fantaseren, maar daadwerkelijk nooit toe zouden overgaan. En daarmee zet Akin zijn kijkers hoe dan ook aan het denken met deze confronterende en schrijnende film over familie, recht en wraak.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 29 maart 2018
DVD-release: 29 juni 2018