Austerlitz (2016)

Regie: Sergei Loznitsa | 94 minuten | documentaire

Met ‘Austerlitz’ houdt filmmaker Sergei Loznitsa de kijker een spiegel voor. Dat doet hij op een van de meest eenvoudige, maar in dit geval ook bijzonder passende manieren ooit. Hij zet een camera op verschillende plekken en laat ons ‘mensen kijken’, van bijna iedereen een geliefde bezigheid. Lekker besmuikt achter je glaasje cola of biertje commentaar leveren op anderen. “Wat een lelijke tattoo!” “Kijk die eens, die is dik! Dan doe je toch niet zo’n jurkje aan?” Nee, mensen kijken brengt niet vaak het beste in de mens naar boven.

Maar anders dan wanneer je op een zonovergoten terras zit, word je door het kijken naar ‘Austerlitz’ keihard geconfronteerd met je eigen vooroordelen. De mensen die je bekijkt zijn namelijk – iets wat je niet weet als je je niet vooraf ingelezen hebt over de film, maar wie laat dat tegenwoordig nog achterwege? – bezoekers van één van Duitslands voormalige concentratiekampen die tegenwoordig zijn opengesteld voor bezoekers: Dachau, twintig kilometer van München vandaan, en Sachsenhausen, dat vanuit Berlijn makkelijk te bereiken is. Ondergetekende was in 2002 in Sachsenhausen, op een bewolkte dag, compleet tegenovergesteld aan de weersomstandigheden waaronder Loznitsa filmde, maar dat kan niet de enige reden zijn van het grote verschil in drukte. Was het toen nog niet zo’n toeristische trekpleister? Blijkbaar niet.

Dat is echter niet waar het in ‘Austerlitz’ om gaat. In deze documentaire zie je drommen mensen als toeristen flaneren door de barakken, over het terrein en langs gaskamers en verbrandingsovens, waar de herinneringen aan gruwelijkheden uit de geschiedenis nog als een zware deken over heen hangen. En dat is waar ‘Austerlitz’ om draait. Kun je hier wel in toeristen-modus naar kijken? Met je korte broek, zonnebril en zonnehoedje op, alsof je zo van het strand komt? Maar aan de andere kant: maakt het iets uit hoe je gekleed gaat als je een concentratiekamp bezoekt? Betekent het feit dat je een t-shirt met ironische teksten draagt, dat je geen gevoelens hebt bij deze plek? Je aanwezigheid hier houdt immers in dat je de moeite hebt genomen het kamp te bezoeken en dat je je er in wilt verdiepen (de verveelde gezichten die uit de mensenmassa opdoemen daargelaten). En af en toe zie je gezichten die écht aangedaan zijn door de emoties en dat geeft dan op een gekke manier weer voldoening.

Door de afwezigheid van commentaar onthoudt de filmmaker zich van een oordeel over de bezoekers als groep, maar biedt zo de kijker alle ruimte om zelf de gedachten te laten gaan. En dat werkt. Knap gedaan.

Monica Meijer

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: beperkt aantal filmtheaters, rondom de dodenherdenking in 2017.