Balibo (2009)

Regie: Robert Connolly | 111 minuten | drama, thriller | Acteurs: Anthony LaPaglia, Oscar Isaac, Nathan Phillips, Gyton Grantley, Damon Gameau, Tom Wright, Simon Stone, Paul Sonkkila, Mark Leonard Winter, Felino Dolloso, Bea Viegas, Mark Winter

Meer dan dertig jaar na dato verschijnt er dan eindelijk een film over een oorlog die altijd te lijden heeft gehad aan een gebrek aan media-aandacht. De Indonesische invasie van Oost-Timor in 1975 heeft nooit zo in de belangstelling gestaan als de Vietnamoorlog die toen op zijn einde liep en de genocide die op dat moment plaats vond in Cambodja. Deze laatste twee conflicten werden al vrij snel onderwerp van inmiddels klassieke speelfilms. Van Vietnam is dit niet verwonderlijk omdat dit een directe Amerikaanse militaire aangelegenheid was, maar ook de massaslachting in Cambodja door de Khmer Rouge heeft zijn weg naar het witte doek gevonden in bijvoorbeeld de ‘The Killing Fields’. Hoe komt het dan dat het slachtofferaantal in Oost-Timor, wat nu op ongeveer 200.000 mensen wordt geschat (een enorm aantal in verhouding tot de totale bevolking), minder tot de verbeelding spreekt?

Zoals gewoonlijk spelen er weer schimmige politieke motieven een rol op de achtergrond. Dissident Noam Chomsky en collega Edward Herman lieten in hun studie Manufacturing Consent overtuigend zien dat de Amerikaanse PR machine er in slaagde de pers vooral te interesseren in conflicten waarbij communisten waren betrokken. De betrokkenheid van communisme fungeerde dus als een filter voor wat nieuws was en wat niet. De “communistische” Pol Pot en de Noord-Vietnamese regering onder leiding van Ho Chi Minh waren vanwege hun zogenaamde communistische insteek en veronderstelde goede relaties met China veel grotere boosdoeners dan welke andere (nationalistische) dictator of regime elders ter wereld, ongeacht het respectievelijk aantal slachtoffers onder de bevolking.

‘Balibo’ vertelt het verhaal van de ooit eens geëngageerde en nu wat uitgerangeerde journalist Roger East die door de aangewezen minister van buitenlandse zaken Jose Ramos-Horta wordt gevraagd uit te zoeken wat er is gebeurt met twee groepen Australische tv-journalisten die spoorloos zijn verdwenen. Deze vijf jonge journalisten zijn als enigen de situatie in Oost-Timor gaan vastleggen, terwijl de rest van de wereld zijn hoofd afwende en ook Australië zich snel neerlegt bij de officiële verklaring dat de mannen zijn omgekomen door kruisvuur. Australië wilt liever geen negatieve aandacht in de verwachting via de Indonesische regering toegang te krijgen tot de Oost-Timorese olievelden.

‘Balibo’ speelt zich af in drie tijdsmomenten. De film begint en eindigt in de tegenwoordige tijd waarin Juliana Da Costa een getuigenis aflegt voor het Timor-Leste Commision for Reception, Truth and Reconciliation (CAVR). Daartussen zien wij haar terug als negen jarig meisje in 1975, wanneer Jose Ramos-Horta en journalist Roger East, gespeeld door Anthony LaPaglia, vlak voor de officiële invasie op zoek gaan naar de vijf tv-journalisten die spoorloos zijn verdwenen. De laatste momenten uit het leven van deze vijf mannen een paar weken eerder krijgen we te zien in een korrelig 16mm documentaire-achtige stijl en behoort tot de sterkste scènes uit de film.

Het beeld van journalisten gewapend met camera’s, microfoons en voldoende pakjes Lucky Strike sigaretten die het gevaar opzoeken in exotische locaties, doen ons denken aan vergelijkbare “romantische” cinematografie over de gouden jaren van de journalistiek. Denk aan de geflipte fotojournalist Dennis Hopper in ‘Apocalypse Now’, John Malcovich in ‘The Killing Fields’ en James Woods in ‘Salvador’. Geen continue contact met het persbureau via mobiele telefoons, geen live satelliet verbinding, geen embedded journalism of anderzijds miljoenen verslindend breaking news, maar ouderwets geïsoleerd en gevaarlijk ploeter werk met filmrollen en bandrecorder in Australische korte broeken.

Anthony LaPaglia is gespecialiseerd in introverte mannen met brede heupen en een inclinatie tot somberheid, en ook hier beweegt hij zich weer moeizaam en stuurs door de oorlogsellende. LaPaglia overtuigt in alles behalve de manier waarop hij zijn sigaretten rookt, maar dat maakt hij weer goed door Roger East zo anti-iconisch neer te zetten als mogelijk. In een bepaalde scène verwoordt Roger East zijn motivatie om met gevaar voor eigen leven in Oost-Timor te blijven. De rest van de wereld zou alleen maar geïnteresseerd zijn in Oost-Timor wanneer de media-aandacht zich op het lot van deze vijf Australische jongens zou vestigen. De rest van de wereld is niet geïnteresseerd in wat er met de “bruine” bevolking gebeurt. Door deze kwestie te verwerken in de film probeert ‘Balibo’ zelf ook de valkuil te vermijden gezien te worden als een film die zich meer bekommert om het verhaal van de vijf blanke jongens dan om de misdaden die tegen het gehele Oost-Timorese volk zijn aangedaan door de Indonesische regering.

‘Balibo’ is een ijzersterke film die niemand onberoerd zal laten en verhaalt over een geschiedenis die meer aandacht verdient dan het tot dusver heeft gekregen.

Alberto Ciaccio

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 13 mei 2010