Beatrix: Oranje onder vuur (2011)
Regie: Pim van Hoeve | 200 minuten | drama | Acteurs: Willeke van Ammelrooy, Eric Scheider, Thom Hoffman, Ellen Vogel, Ian Bok, Bastiaan Ragas, Katja Herbers, Peter Oosthoek, Mara van Vlijmen
De populariteit van Koningin Beatrix is in 2011 gestegen. Dat blijkt uit een onderzoek van het actualiteitenprogramma ‘Een Vandaag’ ter gelegenheid van de 74e verjaardag van de Koningin, op 31 januari 2012. Tachtig procent van de 28.000 ondervraagden heeft vertrouwen in de vorstin. De tv-serie ‘Beatrix: Oranje onder vuur’ (2011) heeft haar populariteit goed gedaan. Eén op de zes kijkers is hierdoor positiever gaan denken over Beatrix. Zij werden vooral geraakt door het feit dat ze in de serie wordt neergezet als een normaal mens met haar eigen zorgen en problemen. Een vrouw bovendien die zielsveel van haar echtgenoot hield. ‘Beatrix: Oranje onder vuur’, van dezelfde makers als ‘Bernhard – Schavuit van Oranje’ (2010), laat zien wie Koningin Beatrix is en waarom ze doet wat ze doet. Volgens scenarioschrijver Tomas Ross en regisseur Pim van Hoeve althans, die toegeven zich enige dichterlijke vrijheden te hebben veroorloofd.
De miniserie ‘Beatrix: Oranje onder vuur’ kent vier delen en toont het leven van de vorstin vanaf 1960 tot 2010. Uitgangspunt is de aanslag op de Koninklijke familie, op Koninginnedag 2009 in Apeldoorn. Één van de schokkendste momenten uit het leven van Koningin Beatrix, die zich meer dan ooit bewust is van haar eigen sterfelijkheid. De aanslag betekent een keerpunt in haar leven, haar masker van zakelijkheid valt af en we zien dat ze ook eigenlijk maar een mens is. Haar verhaal wordt niet chronologisch, maar in terugblikken vertelt, waarbij duidelijk parallellen worden getrokken tussen het heden en het verleden, tussen Beatrix en Willem-Alexander. In deel 1, ‘De Roeping’, zien we hoe zowel moeder als zoon moeite hebben om de juiste partner te vinden. Potentiële kandidaten (in dit geval Bob Steensma en Emily Bremers) worden onder een vergrootglas gelegd, want er moet niet alleen liefde in het spel zijn; de mogelijke partner van een kroonprins(es) moet ook uit het juiste ‘nest’ komen.
In het tweede deel, ‘De Prijs’, staan de partners centraal. Claus en Máxima hebben veel gemeen. Beiden werden niet direct met open armen ontvangen door de bevolking. Claus had in nazi-Duitsland in de Wehrmacht gezeten (zoals elke andere jongen van zijn leeftijd) en Máxima kwam vooral in opspraak vanwege het controversiële verleden van haar vader, die minister was ten tijde van het Videla-regime in Argentinië. Beiden belanden in hetzelfde schuitje als ‘partner van’ en moeten een deel van hun eigen vrije leven opofferen voor de liefde en wonnen gestaag aan populariteit onder het volk.
Het derde deel van de serie (‘De Wending’) richt zich op de schandalen die het koningshuis in diskrediet brachten. Ook hier weer de parallel tussen heden en verleden, met het controversiële huwelijk van Prinses Irene en Carlos Hugo en de buitenechtelijke relaties van Prins Bernhard tot de beslommeringen rond Mabel Wisse Smit en Prinses Margarita en Edwin de Roy van Zuydewijn.
Deel vier (‘De Troon’) tenslotte draait om de wisseling van de wacht en de manier waarop zowel Beatrix (een groot bewonderaar van haar oma Wilhelmina) en Willem-Alexander (die juist een goede band had met zijn opa, Prins Bernhard) hun rol als staatshoofd invullen. We zien Beatrix dapper het hoofd bieden aan de roep om inperking van de Koninklijke macht. Van alle kanten wordt aan haar stoelpoten gezaagd, maar in haar achterhoofd klinkt altijd de wijze les van haar oma: Een Oranje vlucht niet, niet voor haar taak, niet voor haar verantwoordelijkheden, ook al vallen de offers zwaar.
Waar Ross in hoofdlijnen de feiten gevolgd heeft, vult hij de gaten op met een fictieve weergave van de werkelijkheid, in dialogen en gebeurtenissen. Hoe de eerste ontmoeting tussen Beatrix en Claus bijvoorbeeld precies gegaan is en wat ze tegen elkaar zeiden, is niet bekend. Ross maakt hier gebruik van zijn dichterlijke vrijheid, zoals hij nog veel vaker zal doen, en romantiseert de gebeurtenissen. Soms is het zelfs suggestief (de ogenschijnlijk meer dan platonische relatie tussen Beatrix en Lubbers bijvoorbeeld). Doordat hij het hier en daar flink aandikt (Beatrix met Majoor Bosshardt op stap naar de Wallen – echt gebeurd maar niet zoals we hier te zien krijgen), neigt ‘Beatrix: Oranje onder vuur’ soms naar soap. Het fragmentarische karakter van met name het eerste en het derde deel werkt dat ook nog eens in de hand. In de delen twee en vier, waarin langer wordt stilgestaan bij bepaalde cruciale gebeurtenissen uit het leven van Beatrix, komen beter tot hun recht. De miniserie is op zijn best in de jonge jaren van de Koningin, mede dankzij de sfeer van de jaren zestig, zeventig en tachtig die uitstekend wordt neergezet en misschien ook wel omdat de latere gebeurtenissen eigenlijk nog te ‘vers’ zijn om geloofwaardig gedramatiseerd te worden (had Ross zich niet beter kunnen beperken tot de vroege jaren van Beatrix en haar relatie met Claus?).
‘Beatrix: Oranje onder vuur’ beschikt over een degelijke cast met enkele uitschieters. Mara van Vlijmen en Ian Bok vormen als de jonge Beatrix en Claus het hart van de film. De chemie tijdens hun eerste ontmoetingen, de liefde tussen de twee, ook in moeilijke tijden; het spat eraf. Willeke van Ammelrooij is de spitting image van de oudere Beatrix en maakt vooral indruk in de scènes rond het overlijden van Claus en in haar confrontatie met Willem-Alexander kort na de aanslag in Apeldoorn. Bastiaan Ragas zet een gedegen kroonprins neer, die vooral wat uiterlijk betreft goed lijkt en Katja Herbers is een ietwat te lieve Máxima (wél een heel goed accent!). In kleinere rollen zien we grote heren en dames van het witte doek en het toneel (Kitty Courbois als Wilhelmina, Ellen Vogel als de oude Juliana, Eric Scheider en Thom Hoffman als respectievelijk de oude en de jonge Bernhard, Hans Hoes als de oude Lubbers), maar ook minder bekende namen als Peter Oosthoek (oude Claus) en Antoinette Jelgersma (jonge Juliana) leveren goed werk af.
Naast fijn acteerwerk heeft de serie overigens ook een fijne soundtrack! Wie een waarheidsgetrouwe weergave van de werkelijkheid zoekt, kan ‘Beatrix: Oranje onder vuur’ beter links laten liggen. Gelukkig zijn Ross en Van Hoeve de eersten om toe te geven dat ze hun eigen fantasie meermalen de vrije loop hebben gelaten. Het levert een soms rommelig en ongebalanceerd maar over het algemeen zeer vermakelijk drama op dat Beatrix inderdaad menselijker maakt. Sommige van haar keuzes (bijvoorbeeld haar gezin op de tweede plaats) zijn beter te plaatsen. De serie blinkt vooral uit in de spaarzame momenten waarin het gaspedaal wat minder stevig wordt ingedrukt en er even stil wordt gestaan bij gebeurtenissen. Kleine momenten dus, vooral tussen (de jonge) Beatrix en Claus. ‘Beatrix: Oranje onder vuur’ neemt wellicht wat al te veel hooi op zijn vork door vijftig jaar koningshuis – met al zijn perikelen – de revue te laten passeren. Toch is deze fijn wegkijkende miniserie verplichte kost voor koningsgezinden, want zij zullen hier zonder meer van smullen.
Patricia Smagge