Belfast (2021)

Regie: Kenneth Branagh | 98 minuten | biografie, drama | Acteurs: Judi Dench, Jamie Dornan, Caitriona Balfe, Ciarán Hinds, Jude Hill, Lewis McAskie, Ciarán Hinds, Josie Walker, Freya Yates, Nessa Eriksson, Charlie Barnard, Frankie Hastings, Máiréad Tyers, Caolan McCarthy, Ian Dunnett Jnr, Michael Maloney

Vanwege de Covid-19-pandemie komen twee films met Sir Kenneth Branagh als regisseur aan het roer bijna tegelijkertijd in de Nederlandse bioscoop. Aan de ene kant heb je de grote Hollywoodproductie ‘Death on the Nile’ (2022), waarin Branagh tevens de hoofdrol van de fictieve Belgische detective Hercule Poirot op zich neemt, en aan de andere kant de kleine in zwart-wit opgenomen arthousefilm ‘Belfast’, gebaseerd op Branaghs jeugd in de Noord-Ierse hoofdstad. Echter, waar Branaghs tweede Poirot-film, inmiddels de vijfde reïncarnatie van Agatha Christie’s creatie op het grote doek, ver uit het zicht van de Nijl is gestuit op gematigde kritieken, heeft ‘Belfast’ inmiddels zeven Oscar-nominaties opgestreken. Dus, aan lof en aandacht geen tekort voor Branaghs film over zijn jeugd tijdens The Troubles, een etnisch-nationalistisch conflict in Noord-Ierland dat van eind jaren zestig tot eind jaren negentig duurde. Dit grootschalig conflict werd ook wel een “low-level-war” genoemd en betrof, hoewel het lang niet alleen op religieuze gronden was, een strijd tussen protestanten en katholieken in Noord-Ierland en daarbuiten, met geweld dat zich verspreidde naar de Republiek van Ierland, Engeland, en op het vasteland van Europa, zie de recente tv-miniserie ‘The Spectacular’ (Willem Bosch, 2021). Poirot had zich stuk gebeten op deze hoogst ingewikkelde sociaalpolitieke puzzel in Noord-Ierland, maar de familie in ‘Belfast’ is niet makkelijk voor één gat te vangen.

Na beelden van het huidige, navenant vredige, Belfast gooit de film je meteen in sektarisch geweld aan het eind van de jaren zestig in de stad. Technisch loopt deze sequentie gesjeesd waarin cinematografische hoogstandjes, zoals 360 graden camerabewegingen en drone-shots, niet worden geschuwd. Bovendien laat het zien hoe dergelijke geweldsuitspattingen emotioneel inwerken op het hoofdpersonage, de negenjarige Buddy, die het onderscheid tussen zijn protestantse en katholieke buurtgenootjes maar arbitrair vindt. Echter, volgens de donderpreken van de dominee kun je slechts twee kanten op in het aardse leven, die van de slechte of de goede. Alleen jij weet welke weg je aflegt op deze T-splitsing, en God natuurlijk. Nachtenlang ligt het joch er wakker van.

Ook naast het kansel strooien personages met spitsvondige wijsheden over het lot van de Noord-Ieren: “The Irish were born for leavin’, otherwise the rest of the world would have no pubs”, zegt een tante tegen Buddy’s moeder. Echter, dat neemt niet weg dat deze familie zwaar worstelt met hun situatie. Een worsteling die graag verlicht wordt met bioscoopvertier, Buddy is immers een groot fan van het witte doek. ‘Belfast’ zit vol met fragmenten van klassieke Hollywoodfilms die de fantasie van het jongetje op hol doen slaan. Zo komen de Amerikaanse westerns ‘The Man Who Shot Liberty Valance’ (John Ford, 1962) en ‘High Noon’ (Fred Zinnemann, 1952) voorbij op de tv. Daarnaast bezoekt de familie ongegeneerde en kleurrijke blockbusters van toen, zoals ‘Chitty Chitty Bang Bang’ (Ken Hughes, 1968) en ‘One Million Years B.C.’ (Don Chaffey, 1966). Ook als oma Buddy meesleept naar een iteratie van ‘Christmas Carol’ in een lokaal theater, kleurt, hoewel vaal, het scherm. Het contrast tussen het zwart-wit van ‘Belfast’ zelf en de kleur die de rollercoaster cinema en het ingetogen theater geeft aan het leven van Buddy, is natuurlijk treffend in het licht van Branaghs levensloop, maar ook enigszins wrang in de historische context. Alsof Branagh predikt: de kunst van verbeelding geeft kleur aan het bestaan, misschien nog sterker tijdens een conflictsituatie.

De pientere Buddy adoreert zijn vader en opa, maar ‘Belfast’ is vooral een ode aan zijn moeder, als een wonder woman gespeeld door Caitriona Balfe, en montere oma (Dame Judi Dench). Dit waren de sterke vrouwen achter de schermen, nu vol in de spotlights. Hun offers en verdriet waren significant anders dan die van de hardwerkende, en soms in het buitenland verblijvende, echtgenoten. De vraag blijft wel hangen: in hoeverre heeft Buddy trauma’s overgehouden aan al dat geweld om de hoek? Hier houdt de film zich op de oppervlakte en dat maakt het aangenomen perspectief van een negenjarige ietwat benauwd. ‘Hope and Glory’ (John Boorman, 1987) en ‘Empire of the Sun’ (Steven Spielberg, 1987) die ook het blik van een kind centraal stellen, gaan hier genuanceerder mee om, minder nostalgisch.

Branaghs blik weigert duidelijk een kant in de geschiedenis te kiezen. Gelet op de complexiteit en de nog altijd aanwezige nalatenschap van The Troubles is dit zeer begrijpelijk. Desondanks heeft dit conflict de film in zijn macht. Zowel de vader, de oudste zoon als Buddy worden geronseld door radicale protestantse facties. Toch toont de film Buddy’s familie als onverminderd progressief, bewonderenswaardig onkreukbaar. Een paar keer zegt het verhaal bijna hardop dat ze absoluut geen kant willen kiezen, iedereen is welkom ongeacht geloof. Uiteindelijk verhuist de familie naar het ‘vrije en rustige’ Engeland. Met in hun ogen meer kans op een toekomst. Maar speelde het conflict daar ook niet? Britse premier Margaret Thatcher werd immers tien jaar later zo beetje de verpersoonlijking van hoe Engeland met The Troubles omging: onverbiddelijk. Ergens is dit een ietwat gunstige omissie in ‘Belfast’.

Uiteindelijk is ‘Belfast’ kundig in de roos geschoten, ‘Death on the Nile’ is er maar slappe thee bij. Het kleintje van de twee herbergt sowieso meer emotionele impact en gelaagde (galgen)humor. Daarnaast maakt het met dat wantrouwen, die dreiging en dat geweld op de achtergrond de saamhorigheid van een buurt en familie ontroerend invoelbaar. Echter Branaghs kindje graaft minder diep in dat verleden dan Poirot uit plichtsbesef zou doen. Voor semi-biografische film kiest de geprezen Shakespeare-vertolker overduidelijk voor het leven, en daarmee om niet te blijven steken in The Troubles. Niettemin wringt dit enigszins, want ‘Belfast’ voelt te keurig aangeharkt op politiek en emotioneel gebied. De bevrijdende reis van Buddy’s familie was namelijk voor vele anderen uit de Noord-Ierse hoofdstad niet weggelegd.

Roy van Landschoot

Waardering: 3

Bioscooprelease: 24 februari 2022
Digital download-release: 6 juli 2022
DVD- en blu-ray-release: 6 juli 2022