Bellingcat – Truth in a Post-Truth World (2018)
Regie: Hans Pool | 88 minuten | documentaire
Wat betekent de waarheid in het tijdperk van nepnieuw en alternatieve feiten? En wat is de invloed van social media op de manier waarop media en overheid aan informatievergaring doen? De documentaire ‘Bellingcat: Truth in a Post-Truth World’, over het in 2012 door de Brit Elliot Higgins gestarte onderzoekscollectief, geeft een verbijsterend inkijkje in hoe social media de wereld veranderd heeft, en hoe gewone mensen met wat online detectivewerk de machtigste regimes kunnen ontmaskeren.
Het verhaal van Bellingcat is dat van de ultieme underdog: Elliot Higgins, een werkloze huisvader van in de dertig, startte het vanuit zijn huiskamer door online patronen te zoeken in de vele informatie die er inmiddels publiekelijk beschikbaar is: social mediaprofielen, geotags op Twitter, satellietfoto’s van Google Earth, en duizenden uren aan video’s op Facebook, Twitter, YouTube en andere kanalen. In ‘Bellingcat’ leren we Higgins kennen, samen met andere leden van het collectief uit Nederland, Duitsland, Syrië, Finland en de VS. Vaak hebben ze elkaar nog nooit in het echt ontmoet: al het contact verloopt via het internet.
Regisseur Hans Pool geeft een fascinerend inkijkje in de werkwijze en het succes van Bellingcat. Na het neerschieten van vlucht MH17 boven Oost-Oekraïne op 17 juli 2014, doken de Bellingcatters het internet op. Datzelfde jaar nog concludeerden ze dat MH17 was neergeschoten met een Buk-raket van het Russische leger, die vermoedelijk was uitgeleend aan de pro-Russische separatisten in de regio. Dat deden ze via minutieus detectivewerk op basis van foto’s en filmpjes van een Buk-installatie op social media van dezelfde datum, die werd vergeleken met satellietbeelden op Google Earth en selfies van Russische militairen aan de grens op Vkontakte (het ‘Russische Facebook’). Pas in 2018 bevestigde het internationale Joint Investigation Team (JIT) de bevindingen van Bellingcat.
Gedurende de documentaire zien we Bellingcat in actie komen bij de onthoofding van de Amerikaanse journalist James Foley door IS, aanvallen op onschuldige burgers in Syrië en de vergiftiging van de Russische ex-spion Sergej Skripal in Engeland. Ook ontmaskeren ze geregeld nepnieuws, zoals een tweet van een Russisch ministerie over zogenaamde Syrische troepenbewegingen (in werkelijkheid een screenshot van een videospel). Met haar werk krijgt Bellingcat de aandacht van JIT en andere instanties, maar ook van vijandige overheden: zo zien we de Russische staatszender Russia Today smalend reageren op deze ‘amateurs’, en spreekt de Syrische VN-ambassadeur zich uit tegen Bellingcat, gerund door ‘een man die geen woord Arabisch spreekt en zijn kennis van wapens baseerde op Schwarzenegger’. Dat het ook gevaarlijk kan zijn, blijkt uit de paniek onder de Bellingcatters wanneer een van hen opeens niets meer van zich laat horen.
‘Bellingcat’ is het verhaal van de underdog: gewone mensen met oog voor detail, een internetverbinding en tijd over die online op onderzoek uitgaan en grootste machten ter wereld in verlegenheid brengen. Wie de documentaire ziet, raakt haast geïnspireerd om zelf Twitter, Google Earth en YouTube open te slaan en op onderzoek uit te gaan. Want dat is het bijzondere: in principe kan iedereen dit met een beetje digitale kennis.
Wel stelt de documentaire weinig vragen over de mogelijke risico’s van dit soort ‘doe-het-zelf’-onderzoek. Wat als ze er een keer naast zitten? Is het met zoveel vernuft niet ook mogelijk om zaken te vervalsen en zelf nepnieuws te verspreiden? Wat als kwaadwillenden met de Bellingcat-methode aan de haal gaan? Aan wie legt Bellingcat verantwoording af? Alleen de JIT-onderzoeker die geïnterviewd wordt, laat zich kritisch uit wanneer Bellingcat meldt een Russische commandant te hebben geïdentificeerd op een geluidsopname die onderdeel is van het MH17-onderzoek. Daarmee laad je immers een grote verantwoordelijkheid op je. Wat ook niet genoemd wordt, is de kritiek van een Duitse forensische expert op de bewering van Bellingcat in 2015 dat Rusland MH17-sattelietbeelden had gemanipuleerd met Adobe Photoshop. Hoewel Pool oog voor detail heeft en mooi balanceert tussen een ‘kijkje in de keuken’ en een persoonlijk portret van deze gedreven mensen, was een kritischere blik welkom geweest. Daarmee blijft ‘Bellingcat’ toch een beetje teveel jubelend apegapen, met weinig kritische reflectie.
Yurre Wieken
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 15 november 2018
DVD-release: 23 juli 2021