Beyond the Rocks (1922)

Regie: Sam Wood | 81 minuten | drama | Acteurs: Gloria Swanson, Rudolph Valentino, Gertrude Astor, Edythe Chapman, Alec B. Francis, Robert Bolder, Mabel van Buren, Helen Dunbar, Raymond Brathwayt, Frank Butler, June Elvidge

Spreken is zilver. Zwijgen is goud. Hoewel de feitelijke, inhoudelijke kwaliteit van de onlangs gerestaureerde zwijgende film ‘Beyond the Rocks’ niet erg hoog is, is de ontdekking van dit unieke stukje filmhistorie wel degelijk uiterst waardevol. Al decennia lang werd de film als verloren beschouwd, tot er in 2000 een gedeelte van een kopie van de film bij een Haarlemse verzamelaar werd aangetroffen. ‘Beyond the Rocks’ is opmerkelijk omdat het de enige film is waarin twee van de grootste sterren van de stille film er de hoofdrol in spelen: het eerste mannelijke sex symbool Rudolph Valentino en de ultieme “filmkoningin” Gloria Swanson. Eindelijk is deze memorabele film teruggevonden, en is men er na zo’n drie jaar filmblikken doorspitten in geslaagd hem helemaal te reconstrueren. Vervolgens heeft een groot team intensief samengewerkt om de film, middels de nieuwste restauratiemiddelen, weer in een zo voornaam mogelijke staat terug te brengen.

Dit is voortreffelijk gelukt. De film ziet er, afgezien van enkele onherstelbare stukjes, prachtig opgeschoond uit, in zijn originele bruin-oranje tint. Hiernaast is er ook een interessante geluidstrack toegevoegd aan de film door onze eigen Henny Vrienten. Vrienten heeft voor een volledig nieuwe muzikale begeleiding bij de beelden gezorgd, wat meestal effectief en sfeervol uitpakt. Arabische en jazz-achtige invloeden zorgen voor een boeiend muzikaal geheel, waarbij gebruik wordt gemaakt van vele instrumenten, zoals fluiten, flessen, een accordeon, een harpgitaar, en een citer. Soms is het echter teveel van het goede, en trekt de muziek teveel de aandacht op zichzelf. Volgens Vrienten werkt het bij een dergelijk melodrama niet om reflectieve en bedachtzame muziek toe te voegen. Hij wilde “met de opzet van de maker meegaan, en het smartelijk maken wanneer het smartelijk moet zijn, en spannend op spannende momenten.” Het is een legitieme keuze om de muziek onderstrepend te gebruiken, alleen is het probleem dat de muziek nu soms té spannend en smartelijk wordt, en de beelden overstijgt of domineert. Hetzelfde was waarneembaar in Vrientens vorige muzikale begeleiding bij de gerestaureerde stille film ‘Zeemansvrouwen’. De muziek wordt dan soms te heftig, en te modern voor de beelden. Gelukkig zijn deze momenten betrekkelijk sporadisch en bestaan beeld en muziek in de film meestal in een mooie harmonie met elkaar. Controversiëler dan de toevoeging van moderne muziek is de beslissing om ook omgevingsgeluiden te gebruiken; geluiden die in een stille film normaal gesproken afwezig zijn. We horen deuren dichtslaan, honden blaffen, en het geluid van bestek en geroezemoes in een restaurant. Deze geluiden werken op een soortgelijke manier als de muziek. Vaak werken ze, en soms ook niet. Aan de ene kant zorgen bepaalde geluiden voor meer ruimtelijkheid en dynamiek, maar aan de andere kant zijn de geluiden te overheersend en leiden ze af van de beeldtaal. Wanneer het geluid van opengetrokken gordijnen prominent aanwezig is en we zelfs één van de personages lichtjes horen lachen, wordt er eerder een illusie doorbroken dan in stand gehouden. Over het algemeen is het echter zeker op zijn minst een interessante kijk- en luisterervaring geworden.

Dit geldt ook voor de film zelf. Het verhaal heeft bar weinig om het lijf en dient vooral als excuus om de twee sterren in verschillende outfits en op vele locaties met elkaar in beeld te laten verschijnen. Maar toch is de film puur op basis van deze elementen de moeite waard. Hoewel de hoofdrolspelers nu niet echt veel interessants kunnen tonen met hun beperkte rollen, zijn hun kwaliteit en aantrekkingskracht duidelijk waarneembaar. Zowel Swanson als latin lover Valentino komen charmant over en laten regelmatig zien op een subtiele manier te kunnen acteren, zonder overdreven theatrale bewegingen, maar met genuanceerde gezichtsuitdrukkingen. Wel erg theatraal zijn de geschilderde kartonnen decors en achtergronden, en de situaties die zich hiervoor afspelen, zoals twee episodes waarbij Valentino Swanson moet redden uit een penibele situatie. Maar dit geeft de film ook wel weer een zekere charme. Wanneer we Theodora op een bergtop, tegen een bordkartonnen achtergrond, een foto zien nemen van haar gezelschap, waarbij ze steeds een stapje naar achteren doet en uiteindelijk van de rand afglijdt, zitten we als toeschouwers dan wel niet in spanning, maar we vermaken ons desalniettemin kostelijk.

Wat qua verhaalontwikkeling nog wel interessant is, is de manier waarop de oude miljonair wordt neergezet als een sympathiek figuur en niet als de bad guy. Hij sterft eervol en laat uiteindelijk échte (wederzijdse) liefde zegevieren door zijn zegen te geven aan de twee jonge(re) geliefden in een scène die kijkers die ‘The Mask of Zorro’ (1999) gezien hebben, bekend zal voorkomen. Ook het vuurgevecht met de woestijnbandieten is aardig in beeld gebracht (al werkt de tussentitel “Dat is schandelijk! Ik zal mijn beklag ter plaatse indienen” enigszins op de lachspieren).

Het is moeilijk om hier een sterrenwaardering aan te geven. Is ‘Beyond the Rocks’ als film(verhaal) op zich goed te noemen? Niet echt. Is de film de moeite van het kijken waard, zelfs (of in het bijzonder) voor de huidige kijker? Jazeker. De verschillende theatrale decors en situaties bezorgen de film een leuke charme en nostalgische waarde; de verschillende kostuums en locaties zorgen voor een mooie en aangename afwisseling; de twee acteurs leveren prima prestaties, en weten het simpele melodramatische verhaaltje bijna irrelevant te maken. En de wetenschap dat dit het enige gezamenlijke optreden is van het tweetal, maakt de film extra bijzonder (het was sowieso geen gewoonte om twee grote namen in één film te stoppen). Tel daarbij op de boeiende nieuwe geluidstrack en het gegeven dat de film lange tijd verloren werd gewaand en pas nu, anno 2005, weer in alle glorie te aanschouwen is (met een internationale première op het filmfestival van Cannes), en je hebt een meer dan speciale “filmgebeurtenis”.

Bart Rietvink

Waardering: 3

Bioscooprelease: 26 mei 2005