Black (2005)

Regie: Sanjay Leela Bhansali | 122 minuten | drama | Acteurs: Amitabh Bachchan, Rani Mukherjee, Ayesha Kapoor, Nandana Sen, Shernaz Patel, Dhritiman Chatterjee, Mahabanoo Mody, Vijay Crishna

‘Black’ wordt nu al gezien als een mijlpaal in de Indiase filmhistorie. De film heeft zware thematiek, is twee uur lang in plaats van de gebruikelijke drie, en moet het zonder de gebruikelijke liedjes stellen. Desondanks is de film volgens de meeste critici een ongekwalificeerd succes. Eindelijk is hier een (Indiase) film, zo luiden de meningen, die (zware) realiteit op een subtiele, bevredigende manier weet te vangen, met geweldige acteerprestaties en filmtechnische kwaliteiten.

Regisseur Bhansali wil duidelijk een inspirerend verhaal vertellen en de harten van de toeschouwers vervullen van hoop. De film breekt een lans voor (visueel en auditief) gehandicapten en hun waarde in de maatschappij. Veel te snel worden deze mensen afgeschreven en minder als mens beschouwd dan hun valide medeburgers. Ze zijn niet achterlijk en dienen daarom ook niet als zodanig behandeld te worden. Maar zelfs al is een gehandicapt persoon omringd door mensen die van hem of haar houden, dan nog is het geen garantie dat hij of zij op een juiste manier behandeld wordt. De ouders van Michelle McNally willen wel het beste voor hun kind, maar ze weten niet wat dit is. Ze weten zich geen raad met de moeilijke gedragingen van Michelle. Wanneer leraar Debraj Sahai over de vloer komt, is de gezinssituatie inmiddels volkomen ontwricht. Michelle heeft een bel om haar lichaam gebonden gekregen, zodat haar ouders weten waar ze is, en tijdens het diner walst ze langs de tafel en grijpt ze rijst van borden en uit pannen wanneer ze er zin in heeft. Er is haar praktisch niets sociaals of menselijks bijgebracht, en de situatie is onhoudbaar geworden. Als laatste hoop hebben haar ouders Debraj benaderd.

Het verhaal van ‘Black’ is niet volledig ontsproten uit het brein van scriptschrijver Bhavani Iyer. Het is voor een groot deel een hervertelling van de film ‘The Miracle Worker’ uit 1962 van regisseur Arthur Penn. Deze film was weer gebaseerd op het waar gebeurde verhaal over de blinde en doofstomme Helen Keller die met behulp van lerares Annie Sullivan gebarentaal leert. Net als in die film is hoofdpersoon Michelle in ‘Black’ (aanvankelijk) een verwend en koppig kind, dat zich door de volharding van Debraj langzamerhand open durft te stellen voor de wereld om zich heen.

Het is essentieel om als toeschouwer Michelle’s koppigheid en gebrek aan opvoeding in gedachten te houden om het optreden van de kleine Michelle (Ayesha Kapoor) niet als overdreven af te doen. Ze loopt, of waggelt, namelijk voortdurend wild zwaaiend en schreeuwend in de rondte. Gezien haar omstandigheden is dit echter plausibel genoeg, en Ayesha Kapoor weet ondanks de groteske gebaren toch authentiek over te komen, wat zeer bewonderenswaardig is. In de scènes waarin ze rustiger wordt (bijvoorbeeld wanneer de onorthodoxe leraar Debraj ineens water in haar gezicht gooit) zien we de subtiliteit van haar acteerwerk. Het is jammer dat de grotendeels goed spelende Bachchan verschillende scènes zo dik en overmatig dramatisch aanzet. Natuurlijk, hij is een excentriekeling, maar sommige scènes komen gewoonweg te geaffecteerd en bombastisch over. Het helpt hierbij ook niet dat de muzikale ondersteuning er nog een flinke schep bovenop doet tijdens “belangrijke” momenten. Flinke drums of gevoelige koren worden ingezet iedere keer wanneer de toeschouwer iets wereldschokkends moet ervaren. Wat, afgaande op de muziek, veelvuldig het geval is. Gelukkig is de muziek bijzonder sfeervol op de (vele) momenten dat ze op de achtergrond blijft.

Maar niet alleen de muziek zet de dramatiek (te) dik aan. De dialoog is hier soms ook debet aan. Hoewel de dialoog en karaktermomenten meestal erg subtiel zijn, wordt er af en toe gegooid met wel erg zoete, quasi-poëtische, of symbolische uitspraken. Wat te denken van “I’ll give her wings made of words”, “She’s destined to thorns. The same thorns that adorned Jesus’ head” en “Life is an ice cream. Enjoy it before it melts”? Ook houdt de volwassen Michelle (Mukherjee) in de universiteitsbanken spontaan een ontroerende speech waarin ze stelt dat de geest droomt, en niet de ogen; gevolgd door massaal applaus van haar medestudenten.

Dit brengt ons bij het volgende punt: het universiteitsleven van Michelle wordt wel erg romantisch voorgesteld. Afgezien van haar langzame leerproces, ondervindt ze geen enkel probleem op school. Haar medestudenten lijken haar te verafgoden, en lachen, applaudisseren, of zitten buiten in een kring om haar heen wanneer ze aan het gebaren is.

Vanwege de aanwezigheid van deze minder subtiele aspecten van de film is het maar goed dat hoofdrolspeelster Rani Mukherjee ons meestal goed aan de hand weet te nemen en ons in haar laat geloven. De glimpen van een serieuze actrice die in haar eerdere optredens op te vangen waren (zoals bijvoorbeeld in ‘Veer-Zaara’ en ‘Yuva’), komen hier goed tot bloei. Het kijken naar enkele bijzondere scènes volstaat om haar kwaliteit te zien. Zo is er het moment dat ze getuige is van de trouwerij van haar zus, en haar gezicht op een prachtige manier verschillende emoties laat zien. Een andere mooie scène is die waarin ze haar leraar vraagt om haar te kussen, omdat ze vreest dit anders nooit te zullen ervaren. Helemaal knap is het dat ze clichématige scènes toch ontroerend kan laten zijn door haar intense acteerwerk, zoals bij haar afstudeerspeech. Jammer is alleen dat de regisseur gekozen heeft voor een wat eigenaardig, Charlie Chaplin-achtig loopje voor Michelle, dat het realiteitsgehalte vermindert en je eraan herinnert dat je naar een film zit te kijken. De verwijzing is overigens intentioneel, aangezien Michelle in een scène zelfs letterlijk langs filmposters van Charlie Chaplin’s ‘The Kid’ en later ‘The Gold Rush’ loopt.

Wat deze film toevoegt aan de plot van ‘The Miracle Worker’ is onder andere een subplot over de zus van Michelle, die jaloers is vanwege de vele aandacht die naar gehandicapte zus toegaat, terwijl ze zelf ook behoefte heeft aan liefde maar deze amper ontvangt. Dit is een interessante, en welkome toevoeging, die wat realisme toevoegt aan de film en wat tegenwicht biedt aan het romantische aura wat over de film heen hangt. De rol van de zus wordt prima geacteerd en het verhaal verdient het gehoord te worden.

Een andere toevoeging is het feit dat Michelle’s leraar aan Alzheimer lijdt en dus langzaam de weg kwijt raakt. Het is nu aan Michelle om de wederdienst te bewijzen en een gids te zijn voor haar leraar. Hoewel het een mooie spiegeling is van het hoofdverhaal, is dit subverhaal echter wat teveel van het goede. Drama wordt op drama gestapeld, en wanneer we Debraj aan het eind van de film met een ketting aan zijn bed geketend zien, terwijl een schreeuwende Michelle eraan trekt, komt de situatie eerder potsierlijk dan hartverscheurend over.

Het is jammer dat de regisseur niet iets meer gas terug had kunnen nemen wat zijn (melo)dramatiek betreft, want deze film had een klein meesterwerkje kunnen zijn. De visuele aspecten van de film, zoals het camerawerk en de art direction, zijn uitstekend en de acteurs zijn over het algemeen indrukwekkend. In ieder geval getuigt het van moed van deze Indiase filmer om eens een keer een andere weg in te slaan dan gebruikelijk is. Ook is de boodschap van de film het waard door iedereen gehoord te worden.

Bart Rietvink