Blackboard Jungle (1955)
Regie: Richard Brooks | 101 minuten | drama | Acteurs: Glenn Ford, Anne Francis, Louis Calhern, Margaret Hayes, John Hoyt, Richard Kiley, Emile Meyer, Warner Anderson, Basil Ruysdael, Sidney Poitier, Vic Morrow, Dan Terranova, Rafael Campos, Paul Mazursky, Horace McMahon, Jamie Farr, Danny Dennis, David Alpert, Henny Backus, Doyle Baker, Richard Deacon, Robert Foulk, Paul Hoffman, Teddy Infuhr, Carl Kress, Tom McKee, Jerry Mickelsen, Peter Miller, Jimmy Murphy, Dorothy Neumann, Yoshihiro Tomita, Martha Wentworth
James Dean is de personificatie van de opstandigheid die in de jaren vijftig onder tieners heerste. Zijn films ‘East of Eden’ (1954) en vooral ‘Rebel without a Cause’ (1955) weerspiegelden de controverse van het tijdperk als geen ander. Jongeren kregen geen aandacht van hun ouders, hadden niemand om te te praten. Vaders waren veelal (soms letterlijk maar meestal vooral figuurlijk) afwezig in het gezin; die hadden zo hun eigen trauma’s te verwerken nadat ze hadden meegevochten in de oorlogen in Europa en Azië. Geen wonder dat jongeren hun kont tegen de krib gooiden. In de cultuur werd deze trend niet alleen zichtbaar in films maar ook hoorbaar in de muziek; de rock ’n roll van Bill Haley and His Comets, Jerry Lee Lewis en Elvis Presley werd ongekend populair. Door de ouders werd de muziek verguisd en mede daarom liep de jeugd ermee weg. Een van de eerste films waarin rock ’n roll in de soundtrack is terug te vinden is ‘Blackboard Jungle’ (1955), een prent die op alle mogelijke manieren de sfeer van die tijd uitademt. Mede dankzij de film werd de theme song ‘Rock around the Clock’ een wereldhit.
De idealistische leraar Engels Richard Dadier (Glenn Ford) wordt aangenomen op de North Manual High School, een smeltkroes waar jeugdige delinquenten de dienst uitmaken. Al op de eerste schooldag wordt Dadier geconfronteerd met de agressie en anarchie die er heerst, als hij zijn collega Lois Hammond (Margaret Hayes) redt uit de handen van een brute jonge aanrander. Ook Dadier zelf wordt geteisterd door zijn klas; de jongens tonen geen enkel respect voor hem en maken hem het lesgeven onmogelijk. Samen met zijn collega Josh Edwards (Richard Kiley) wordt hij op straat in elkaar geslagen door het tuig. Dadier, een marineveteraan, weet hoe hij de jongens fysiek weerwerk kan bieden, maar hij denkt meer te bereiken door hen vriendschappelijk en met respect te benaderen. Tot sommige jongeren, Gregory Miller (Sidney Poitier) voorop, weet hij langzaam maar zeker door te dringen. Anderen, zoals de stuurse Artie West (Vic Morrow), vertikken het om toe te geven aan de goedmoedige leraar. West gaat zelfs zo ver dat hij Dadiers kwetsbare en zwangere vrouw Anne (Anne Francis) erbij betrekt, als hij toespelingen maakt op mogelijk overspel van Richard met de bevallige Hammond.
Aan de basis van ‘Blackboard Jungle’ stond het gelijknamige boek van Evan Hunter, over onhandelbare jeugd op Amerikaanse middelbare scholen. Het was regisseur Richard Brooks die het verhaal tot een intrigerend scenario bewerkte. Vanwege het gevoelige thema – tot die tijd waren er nog maar weinig films gemaakt met een soortgelijk thema – werd op last van producent Pandro S. Berman het volgende voorwoord toegevoegd: ‘Wij, in de Verenigde Staten, prijzen ons gelukkig met een schoolsysteem dat eer bewijst aan onze gemeenschap en ons geloof in de Amerikaanse jeugd. Maar we maken ons zorgen over jeugdcriminaliteit, oorzaak en effect. We maken ons vooral zorgen als dit ook voorkomt in onze scholen. De scènes en gebeurtenissen die hier worden afgebeeld zijn gefingeerd. Wij geloven echter dat publiek bewustzijn een eerste stap is naar een oplossing voor alle soorten problemen. In deze geest en met deze hoop werd ‘Blackboard Jungle’ geproduceerd’. Een mooie, idealistische beweegreden die typerend is voor regisseur Richard Brooks (‘Cat on a Hot Tin Roof’, 1958 en ‘In Cold Blood’, 1967), die al voor hij zich daadwerkelijk losweekte van het studiosysteem al bekendstond als ‘onafhankelijk’. Het is jammer dat hij de regie zo sober en saai heeft gehouden, want met een thema als deze valt heel wat spannends te doen. ‘Blackboard Jungle’ oogt nu als een verfilmd toneelstuk, met slechts een beperkt aantal vrij kleurloze sets.
In tegenstelling tot ‘Rebel without a Cause’ wordt ‘Blackboard Jungle’ in principe verteld vanuit het perspectief van de volwassene, hoewel het perspectief soms wat minder scherp gefocust is dan Brooks zou willen. Met Glenn Ford heeft hij een degelijke, innemende hoofdrolspeler die overtuigt als de volhardende leraar die zowel idealistisch als realistisch is. Boeiende bijrollen zijn er van Sidney Poitier en Vic Morrow, al zijn zij met hun respectievelijk 28 en 26 jaar wel wat te oud om tieners te spelen. In kleinere rollen zien we onder anderen Jamie Farr (de malle Sergeant Klinger uit de tv-serie ‘M.A.S.H.’), Paul Mazursky (die furore zou maken als regisseur van succesvolle films als ‘Harry and Tonto’ (1974)), een cynische Louis Calhern (‘Notorious’, 1946) en een weinig overtuigende Anne Francis (‘Forbidden Planet’, 1956). De zwart-wit fotografie is wat aan de saaie kant (Brooks wilde de nadruk ongetwijfeld leggen op de dialoog in plaats van op ‘randzaken’), maar dat wordt ruimschoots goedgemaakt door de sprankelende soundtrack met naast de rock ’n rollklassieker van Bill Haley ook enkele sfeervolle jazzliedjes. Toch hou je het gevoel dat men toch in ieder geval in visueel opzicht veel meer met deze film had kunnen doen.
Het thema van ‘Blackboard Jungle’ is nog altijd actueel, al gaat het er nu een stuk onvriendelijker aan toe dan toen en grijpt men nu gelijk naar wapens (de beelden op de Columbine High School uit 1999 staan nog op ons netvlies gegrift, evenals de moord op conrector Hans van Wieren op het Haagse Terra College uit 2004). Hoewel deze film bij vlagen wat moralistisch overkomt en de film niet uitblinkt op visueel gebied is het dankzij het voortreffelijke acteerwerk van Ford, Poitier en Morrow dat je toch continu op het puntje van je stoel zit. Daarbij neem je het feit dat de film misschien iets teveel hooi op zijn vork neemt (naast jeugddelinquentie worden ook andere sociaal-maatschappelijke problemen zoals racisme onder de loep genomen). ‘Blackboard Jungle’ is een krachtig en innemend melodrama over een thema dat vele jaren na dato nog altijd bijzonder actueel is.
Patricia Smagge
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 19 november 1955
Speciale vertoning: Eye Zomerprogramma Sidney Poitier & Denzel Washington 2022