BlacKkKlansman (2018)

Regie: Spike Lee | 135 minuten | biografie, komedie | Acteurs: John David Washington, Adam Driver, Alec Baldwin, Laura Harrier, Topher Grace, Isiah Whitlock Jr., Robert John Burke, Brian Tarantina, Arthur J. Nascarella, Ken Garito, Frederick Weller, Michael Buscemi, Damaris Lewis, Ato Blankson-Wood, Corey Hawkins, Dared Wright, Faron Salisbury, Ryan Eggold, Jasper Pääkkönen

Films vormen vaak, bewust dan wel onbewust, een afspiegeling van de tijdsgeest. Het chaotische en polariserende Trump-tijdperk lijkt dan ook langzaam maar zeker tot wasdom te komen in het recente Amerikaanse filmaanbod. Zo waren films als ‘Lean on Pete’ en ‘The Rider’ indringende inkijkjes in het ‘vergeten Amerika’, en vormde ‘The Post’ van Steven Spielberg een urgente waarschuwing voor de omgang met media. Nu raciale spanningen ook weer oplaaien (met als voorlopig dieptepunt de gewelddadige confrontatie tussen de ‘Black Lives Matter’-beweging en de Ku Klux Klan in Charlottesville), was het wachten op een regisseur die in dit gat zou duiken. En wie is hier beter geschikt voor dan Spike Lee?

Waarom geen poging wagen het systeem van binnenuit te veranderen in plaats van de barricaden op te gaan? Als Ron Stallworth (een sterke John David Washington) een oproep ziet waarin gevraagd wordt naar zwarte sollicitanten, besluit hij zich aan te melden bij het lokale politiekorps. In een impulsieve bui besluit hij contact te zoeken met de lokale afdeling van de Ku Klux Klan. Aan de telefoon bevestigt hij alles wat de Klan-leden (die niet in de gaten hebben met een zwarte man van doen te hebben) willen horen: hij heeft een hekel aan Joden, immigranten, maar bovenal aan zwarten. Als hij wordt uitgenodigd voor een ontmoeting, vraagt hij zijn collega Flip (zeer geslaagde rol van Adam Driver) zich voor te doen als Ron, waarna de twee een gevaarlijke en ongecontroleerde undercovermissie binnen de Klan starten.

Het is niet vreemd dat Spike Lee in de memoires van Stallworth materiaal zag om een film te maken over raciale spanningen in de jaren zeventig, waarin de parallellen met het heden onontkoombaar aanwezig zijn. Het uit zich al in een tamelijk briljante openingsscène, waarin een xenofobische man alle redenen opsomt waarom zwarte burgers minderwaardig zijn. Het is natuurlijk geen toeval dat deze figuur gespeeld wordt door Alec Baldwin, die met zijn Trump-imitatie in ‘Saturday Night Live’ inmiddels bijna minder een parodie lijkt dan de president zelf. ‘BlackKklansman’ ademt in elke vezel de Trump-tijdsgeest van paranoia tegenover vreemdelingen. De film past daarmee in een zelfde rijtje als ‘Get Out’, en het was dan ook niet voor niets dat het ‘Get Out’-regisseur Jordan Peele was die Lee het verhaal van Stallworth onder ogen bracht.

Lee biedt in ‘BlackKklansman’ voldoende ruimte om te lachen, al fungeert de humor hier ook als pijnlijke spiegel voor de kijker. We kunnen lachen om de onnozele KKK-leider David Duke of om de rampzalig simplistische vooroordelen van de Klan-leden; feit is dat dit gedachtegoed nog altijd springlevend is en onder Trump aan een angstaanjagende revival bezig is. ‘BlackKklansman’ is daarom een inktzwarte satire met een grimmige ondertoon; de incompetentie van de Klan-leden is lachwekkend, maar tegelijkertijd óók angstaanjagend. Zo kun je de stelling verdedigen dat Klan-lid Felix (Jasper Pääkkönen) en zijn vrouw wel erg simplistisch en karikaturaal zijn neergezet, maar kun je je anderzijds afvragen of dit soort personages überhaupt behoefte hebben aan meer diepgang. In een tijd waarin verwoede pogingen worden gedaan om de Trump-kiezer te begrijpen laat Lee weinig vragen over: figuren met deze denkbeelden zijn het wellicht niet waard om méér te zijn dan een karikatuur.

Interessant zijn ook de parallellen die Lee trekt tussen blank en zwart activisme, met als illustratief voorbeeld een montage waarbij een inwijdingsritueel van de Klan (inclusief vertoning van ‘Birth of a Nation’) afgewisseld wordt met een monoloog van een equal rights-icoon. Lee schroomt niet om oog te hebben voor andere morele kwesties: is het bijvoorbeeld gerechtvaardigd om racistische agenten desnoods maar dood te schieten, of maken zwarte activisten zich hiermee juist schuldig aan eenzelfde soort fout gedachtepatroon? Deze twijfel verenigt zich mooi in Ron Stallworth: enerzijds strijdend voor verandering van binnenuit, anderzijds geconfronteerd met het vergaande activisme van zijn vriendin Patrice (Laura Harrier). Juist door de keuze van Lee om óók de gebreken van de zwarte activisten aan de kaak te stellen, vervalt de regisseur niet in simpel moralisme.

De boodschap van Lee uit zich echter het best in het sluitstuk. Hoewel het verhaal ogenschijnlijk minder grimmig eindigt dan verwacht, is dit alleen maar schijn. Probeer in een van de laatste scènes maar eens geen parallel te trekken tussen de reactie van de lokale politiechef en de reactie van Trump op de rellen in Charlottesville. In zijn conclusie is Lee kraakhelder: het gevaar ligt nog altijd op de loer en heeft nergens aan kracht ingeboet. Dat de actuele realiteit daarmee grimmiger is dan fictie, versterkt zijn boodschap.

Spike Lee levert met ‘BlackKlansman’ zijn beste werk in jaren af. De film omvat een divers palet aan tonen, en Lee slaagt erin deze vrijwel naadloos op elkaar aan te laten sluiten: de film werkt als thriller én comedy, maar vooral als angstaanjagend actuele satire. ‘BlackKklansman’ is in elk opzicht een parabel over de huidige tijd en stemt weinig hoopvol over de nabije toekomst. Een film die meer dan eens een pijnlijke lach weet op te wekken, maar waarbij het de immer aanwezige dreiging is die beklijft.

Alex Mazereeuw

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 30 augustus 2018
DVD- en blu-ray-release: 23 januari 2019