Blockade – Blokada (2006)
Regie: Sergei Loznitsa | 52 minuten | documentaire, geschiedenis
Even een lesje geschiedenis: het beleg van Leningrad duurde van 8 september 1941 tot 27 januari 1944. De stad was in die periode omsingeld door de Duitsers, die het bestookten met artillerie en alle aan- en afvoerroutes blokkeerden (vandaar de titel van de film). Het principe van een beleg bestaat dus niet alleen uit aanvallen, maar vooral ook uit wachten. Wachten tot de tegenstander, die zich in de stad bevindt, uitgeput en uitgehongerd is en zich vervolgens over geeft. Dat laatste gebeurde niet, integendeel, de beleggers gaven uiteindelijk op. En hoewel de Russen dus hadden ‘gewonnen’, heeft het beleg aan Russische zijde bijna anderhalf miljoen slachtoffers gemaakt, waarvan tweederde onder de burgers van de stad, die bijna vier jaar als ratten in de val zaten. De materiële schade aan de stad bedroeg vijfenveertig miljard roebel, bijna anderhalf miljard euro. Duizend euro per dode, zullen we maar zeggen. Een hoge prijs voor de vrijheid.
Het vinden van dit beeldmateriaal moet voor een filmmaker zijn alsof je de graftomben van Toetanchamon betreedt. Een ware schat aan historisch materiaal in verbazingwekkend hoge kwaliteit, zowel puur technisch, als filmisch. Het is allemaal geschoten tijdens de belegering, van het begin tot het einde. Los materiaal is door filmmaker Sergei Loznitsa bijeen gebracht en geëdit, om er een consistent geheel van te maken. Wat uiteraard nogal een klusje bleek, omdat niet altijd duidelijk was in welke fase van het beleg de gefilmde gebeurtenissen zich afspeelden en er uit een berg materiaal een volgbare film moest komen. En die kwam er.
We zien het beleg van begin tot eind, niet dat er letterlijke tijdsaanduidingen zijn, maar de beelden spreken voor zich. Eerst wordt er voorbereid, met zware artillerie in diepe kuilen ingegraven in de stad, overal barricades van zwaar materiaal en ondertussen gaat het leven gewoon door. Moet u zich voorstellen dat dat nú zou gebeuren in de stad waar u woont! Het voelt niet als ver van huis hoor, de straten zijn druk en er is al best veel verkeer, net als in willekeurige een Europese stad van nu, waar nog steeds dezelfde gebouwen staan.
Dan volgen de eerste bombardementen, de stad staat in brand en men probeert wanhopig te blussen. Een ontroerende scène is die waarin met man en macht wordt geprobeerd de boeken van een bibliotheek te redden uit de vlammen. Ook belangrijke standbeelden worden weggehaald, uit voorzorg, kunst en cultuur staan toch voor identiteit en soms nationale trots, zeker in Rusland. Een andere indrukwekkende scène is die waarin Duitse krijgsgevangen strompelend door de stad moeten marcheren, bewaakt door Russen met geweren met manchetten. De bevolking komt nieuwsgierig toegestroomd en je voelt de haat en de angst en het is allemaal echt.
Opvallend is het geluid onder de beelden. Ook levensecht, maar het is er door Sergei Loznitsa onder gezet. Erg goed gedaan, als je het niet weet ís het gewoon echt en zo hoort het natuurlijk bij film. Individuele scènes zoals hierboven beschreven, zijn krachtig en vertellen een duidelijk verhaal, maar ook in chronologie worden we meegesleept in de ellende van een aftakelende stad, overgeleverd aan de genade van zowel de beleggers als ook die andere grote vijand: de meedogenloze Russische winter.
Deze film gaat niet over de oorlogshandelingen, hoewel die wel terloops in beeld komen, maar vooral over de gevolgen voor de stad en haar inwoners. Zonder dialogen, zonder verteller, zonder tijd- of plaatsaanduidingen wordt een verhaal verteld dat voor zich spreekt: oorlog is de hel, ook als je niet zelf hoeft te vechten. En vooral het besef dat dit geen speelfilm is, maar allemaal echt aan de hand is of was, maakt het ongelooflijk spannend. ‘Blockade’ is indrukwekkend als realiteit én als film.
Arjen Dijkstra