Blonde (2022)

Regie: Andrew Dominik | 166 minuten | biografie, drama | Acteurs: Ana de Armas, Lily Fisher, Julianne Nicholson, Tygh Runyan, Michael Drayer, Sara Paxton, Vanessa Lemonides, Patrick Brennan, Rob Brownstein, Evan Williams, Xavier Samuel, Dan Butler, David Warshofsky, Rebecca Wisocky, Sonny Valicenti

Het platinablonde, golvende haar, de ‘bedroom eyes’ en de verleidelijke vuurrode lippen. Ook al is het zestig jaar geleden dat Marilyn Monroe overleed, nog altijd is ze een van de meest herkende iconen van de twintigste eeuw. Ook al heb je nog nooit ook maar één fragment gezien van haar films, dan nog weet je wie ze was en welke tragedie er onlosmakelijk aan haar leven verbonden was. Op 5 augustus 1962 stond de wereld even stil, toen bekend werd dat het levenloze lichaam van Monroe gevonden was in haar huis aan Fifth Helena Drive in Los Angeles. De filmster had een overdosis kalmeringspillen genomen. Slechts 36 jaar oud mocht ze worden. Ze werd aanbeden door velen en belichaamde perfectie, maar toch stierf ze eenzaam en wanhopig. Een aantal jaren na haar dood begonnen de speculaties over haar overlijden. Want was het wel zelfmoord? Of speelden haar affaires met John F. Kennedy en diens broer Robert een rol in haar vroegtijdig overlijden? Zelfs na haar dood bleef de in 1926 als Norma Jean Mortenson geboren filmster de gemoederen bezighouden. En zelfs na haar dood konden of wilden de tabloids de getormenteerde actrice niet met rust laten.

Want opgejaagd was ze. Altijd maar bekeken, bewonderd en begeerd worden doet iets met een mens. Marilyn was publiek bezit, maar we vergeten voor het gemak dat achter de persona van Marilyn een andere vrouw schuilging, Norma Jean, voor wie steeds minder ruimte was. De realiteit van Norma Jean en alternatieve werkelijkheid van Marilyn Monroe gingen steeds meer door elkaar lopen. Haar alter ego Marilyn was enerzijds een beschermlaag, een schild voor de kwetsbare Norma Jean, maar veranderde steeds meer in een gouden kooi, een gevangenis waar ze niet meer uit kon ontsnappen.

Een fascinerend uitgangspunt, vond schrijfster Joyce Carol Oates, die in 2000 onder de naam ‘Blonde’ een fictieve biografie uitbracht over Marilyn Monroe. In ruim 700 pagina’s onderzoekt ze hoe Marilyn en Norma Jean zich tot elkaar verhouden, met elkaar botsen en elkaar beïnvloeden. Oates’ boek vormt het uitgangspunt van de film ‘Blonde’ (2022) van Andrew Dominik. De Nieuw-Zeelander staat niet bepaald bekend om zijn breed en makkelijk toegankelijke films; ‘The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford’ (2007) was langdradig met te veel trage dialogen. ‘Killing Them Softly’ (2012) was dan weer iets eenvoudiger te behappen voor de gemiddelde filmkijker. Maar voor beide films geldt dat de vorm van even groot, zo niet groter belang is dan de inhoud. Bij promotionele activiteiten rondom ‘Blonde’ kondigde Dominik aan dat de film voor iedereen wel iets in zich had om mee te shockeren. ‘Ik hou me niet bezig met of het smaakvol is of niet’. Hij koos voor een onconventionele, eclectische aanpak, waarbij hij diverse filmformaten en -verhoudingen, kleur en zwart-wit camerawerk en uiteenlopende standpunten en invalshoeken door elkaar husselt. Waargebeurde feiten en iconische filmopnamen verknipte hij met fictieve scènes waarin Marilyn als slachtoffer wordt neergezet. Als kijker voel je je een voyeur als je je laat onderdompelen in de misère, vernederingen en seksualisering die haar overkomen. Dat maakt het verre van een gemakkelijke zit.

Dominik wilde naar eigen zeggen ‘Marilyns emotionele verhaal vertellen’. Een verhaal dat begint in de vroege jaren dertig, als de zevenjarige Norma Jean (Lily Fisher) van haar mentaal instabiele moeder Gladys (Julianne Nicholson) een foto krijgt. ‘Dat is je vader, hij is een belangrijke meneer in de filmindustrie’. Het is niet alleen het begin van Norma Jeans fascinatie voor Hollywood, maar tevens van haar vadercomplex. Als het meisje vragen stelt over haar vader, wordt Gladys zo wanhopig dat ze probeert haar dochter te verdrinken in de badkuip. Moeder wordt opgenomen in een inrichting en Norma Jean groeit op in weeshuizen en pleeggezinnen. Dan maken we een sprong in de tijd, naar de jaren veertig waarin Norma Jean onder de naam Marilyn Monroe (Ana de Armas) furore maakt als pin-up en haar eerste schreden zet als actrice in Hollywood. Dat #MeToo van alle tijden is, ondervindt ze aan den lijve als grote namen in de filmindustrie op gruwelijke wijze misbruik van haar maken. Haar carrière komt daarna wel van de grond, met rollen in films als ‘Niagara’, ‘Gentlemen Prefer Blondes’ (beide 1953), ‘The Seven Year Itch’ (1955) en ‘Some Like it Hot’ (1959). Dominik gebruikt beeldmateriaal uit die films en combineert dat met nagespeelde scènes. Dat ze door haar onzekerheid niet altijd de gemakkelijkste was om mee te werken, mag algemeen bekend zijn. Dat haar relaties met achtereenvolgens honkbalicoon Joe DiMaggio (hier ‘The Ex-Athlete’ genoemd en gespeeld door Bobby Cannavale) en toneelschrijver Arthur Miller (‘The Playwrite’, Adrien Brody) geen succes waren, weten de meesten van ons ook wel.

In een conventionele biopic zou dieper gegraven worden in die relaties en in Marilyns carrière. Maar Dominik is meer geïnteresseerd in de manier waarop er van alle kanten misbruik van haar werd gemaakt en hoe ze de vernieling in werd geholpen. Mannen (ja, tot in het Witte Huis aan toe) die haar dwingen tot seks, bezwangeren en eisen dat ze een abortus zou plegen, haar visagist (Toby Huss) die haar steeds opnieuw pillen verschaft en de vicieuze cirkel waarin ze ronddoolt in stand houdt. Mensonterend. Het geeft je een hulpeloos gevoel als je er van een afstandje naar kijkt. En een schuldgevoel bovendien, want ben je door ernaar te kijken niet medeplichtig?

Dominiks aanpak is behoorlijk controversieel. Vooral de gedwongen abortusscènes roepen veel weerstand op, vanwege het standpunt dat de camera aanneemt (vanuit Marilyns baarmoeder) en de geaborteerde foetus die haar nadien blijft achtervolgen en tegen haar zegt dat het maar goed is dat het kind nooit geboren zal worden, omdat het misschien ook wel psychisch gestoord is. Dat zit immers in de familie. Dat Marilyn ooit abortus heeft laten plegen, is nooit bewezen. Wel is bekend dat ze maar liefst drie miskramen heeft gehad tijdens haar huwelijk met Miller. Dominik geeft er zijn eigen, fictieve en vaak perverse draai aan. De scène waarin ze JFK oraal bevredigt terwijl hij telefonisch de leider van de vrije wereld uithangt, doet je het liefste wegkijken. Ook al weet je dat het fictie is en dat het voor de regisseur een manier is om de uitbuiting, het slachtofferschap en het misbruik af te beelden. Op zijn manier doet Dominik eigenlijk hetzelfde als al die mannen in zijn film. Ook hij exploiteert Marilyn op schaamteloze wijze. Dat je blijft kijken en je laat meesleuren in de nachtmerrie, komt door Ana de Armas, die het filmicoon mede dankzij geweldige visagie en kostuums op betoverende wijze weer tot leven weet te wekken.

De fascinatie voor Norma Jean Mortenson en haar alter ego Marilyn Monroe zal altijd blijven bestaan. Dat dat naïeve meisje uit Los Angeles ooit kon uitgroeien tot Hollywoods meest iconische flmster, komt mede door haar loodzware jeugd. Het was een vlucht van haar gestoorde moeder en afwezige vader. Dominik geeft er een freudiaanse draai aan door haar elke man steevast ‘Daddy’ te noemen. Zo dik hoef je het er nu ook weer niet op te smeren. Maar subtiliteit is sowieso niet of nauwelijks aanwezig in ‘Blonde’. Voor een film die volgens de regisseur pas dankzij de #MeToo-beweging gemaakt kon worden – hij was al sinds 2010 met het project bezig, maar kreeg pas in 2017 de financiering rond – en pretendeert het vrouwelijk standpunt centraal te stellen, toont ‘Blonde’ ons een wel erg weerloos centraal personage dat compleet ten onder gaat in slachtofferschap en tragedie. De film verdient zeker credits voor de ambitieuze visuele aanpak, de gedurfde wijze waarop Dominik alle conventies van het genre durft los te laten om zijn eigen weg te vinden en de hypnotiserende Ana de Armas in de hoofdrol. Maar zijn wil om zijn kijkers te shockeren en te traumatiseren over de rug van Norma Jean/Marilyn zal velen tegen de borst stuiten. Alsof ze tijdens haar leven nog niet genoeg uitgebuit is…

Patricia Smagge

Waardering: 3

VOD-release: 28 september 2022 (Netflix)