Boerenpsalm (1989)

Regie: Roland Verhavert | 100 minuten | drama | Acteurs: Bert André, Jef Burm, Ludo Busschots, Sabine De Volder, Rudi Delhem, Christel Domen, Erik Goossens, Jos van Gorp, Magda Lesage, Gerda Marchand, Jacky Morel, Ugo Prinsen, Jeanine Schevernels, Jan Steen, Alice Toen, Jan Van Dijck, Karen van Parijs, Yvonne Verbeeck, Ronny Waterschoot

Felix Timmermans (1886-1947) was een van Vlaanderens meest vertaalde en productieve auteurs. Hij schreef ook onder het pseudoniem Polleke van Mher. Timmermans was autodidact en schreef toneelstukken, romans met een historisch karakter, novellen, religieus getinte werken en gedichten. Na een zware ziekte schreef hij in 1916 zijn bekendste boek ‘Pallieter’, een lofdicht op het leven dat hij teruggevonden had. Zijn werk typeert het typische Vlaamse buitenleven van begin twintigste eeuw: joviaal en religieus. Hij zou een omvangrijke oeuvre produceren. ‘Boerenpsalm’ uit 1935 werd naast ‘Pallieter’ gezien als een van zijn beste werken. In die roman schiep Timmermans de figuur van Boer Wortel, in zijn ogen de verpersoonlijking van de Vlaamse boerenmentaliteit. Roland Verhavert verfilmde ‘Boerenpsalm’ in 1989, met Ronny Waterschoot – bekend uit de Vlaamse soapserie ‘Thuis’ – in de rol van boer Wortel.

Nadat zijn vader overlijdt neemt hij de familieboerderij over. Er wordt van hem verwacht dat hij snel trouwt met een meisje uit hetzelfde milieu. Zijn oog valt op Fien (Magda Lesage), een echte boerendochter. Het leven gaat niet altijd over rozen voor Wortel. Zijn eerste kind sterft voor het een jaar oud is en dochter Amelieke (Sabine De Volder) wordt blind geboren. Zijn oudste zoon Fons (Erik Goossens) blijkt er bovendien een losbandig leven op na te houden en als Wortel hem daarop aanspreekt, vertrekt hij met de noorderzon. Als het bericht komt dat Fons zelfmoord heeft gepleegd, heeft Wortel de grootste moeite om het aan zijn vrouw te vertellen. Wanneer zij zijn geheim ontdekt, komt ze die klap niet meer te boven: ze sterft aan een gebroken hart. De jaren verstrijken en Wortel papt aan met de veel jongere Frisine (Christine Domen), die een kind heeft van Fons en dus eigenlijk zijn schoondochter is. Maar telkens wanneer Wortel het geluk gevonden lijkt te hebben, slaat het noodlot toe. Gelukkig is Wortel goed bevriend met de pastoor (Jef Burm) van het dorp, die hem aanspoort troost te zoeken bij zijn geloof.

Nostalgie viert hoogtij in ‘Boerenpsalm’. Het buitenleven wordt flink geromantiseerd. Het beeld dat geschetst wordt van Wortel en zijn dorpsgenoten is dat ze hardwerkende mensen zijn die de gratie van god nastreven. De film past daarmee in de traditie van Vlaamse films die in de periode tussen 1970 en 1990 veel gemaakt werden. Het probleem met veel van dit soort films is dat het verhaal en de personages op het tweede plan komen te staan. Decennia worden afgeraffeld in anderhalf uur. Zo heeft Fien haar eerste kind nog niet begraven of het volgende wordt al geboren (nota bene net buiten de muren van de begraafplaats!). En in een zucht en een steun is de klus geklaard. Niet bepaald geloofwaardig allemaal. De personages zijn ook nog eens erg eendimensionaal; eigenlijk maakt alleen Wortel zelf enige ontwikkeling door. Hoewel het leven van de boer behoorlijk veel tragedies kent, oogt de film niet zelden als een klucht. Wortel rollebolt er op los in het hooi met de meid van de buurman, Frisine die haar schoonvader verleidt met haar uitdagende kleding en schalkse blik. Net alsof Verhavert wil zeggen: dat leven op de boerderij is – buiten een sterfgevalletje hier of daar, zo zwaar nog niet. Over de eeuwige strijd met de weergoden en de ongelijke verdeling van de rijkdom in die tijd wordt met geen woord gerept.

De film is mooi geschoten, met oog voor het boerenland. Maar het drama en de personages zijn niet sterk. Ook de cast laat het afweten. Alleen Jef Burm weet zijn rol iets extra’s te geven. Waterschoot vliegt hier en daar uit de bocht. De vrouwen zijn mooi maar levenloos. Lege hulzen. De grootste misser van ‘Boerenpsalm’ is echter het ongeloofwaardige springen in de tijd. Wortel maakt uit een stuk hout een Christusfiguur. Elk vrij uurtje lijkt hij eraan te besteden. Omdat hij er bijna de gehele film aan schaaft en schuurt, zou hij er bijna dertig jaar mee bezig moeten zijn. Het hoge ‘hak-op-de-tak’-gehalte maakt het toch al verouderde verhaal er niet meeslepender op. Sommige films zijn van alle tijden, maar ‘Boerenpsalm’ valt zeker niet in die categorie. Je moet wel een érg grote fan zijn van Felix Timmermans of Roland Verhavert om hier warm voor te lopen.

Patricia Smagge

‘Boerenpsalm’ verschijnt op donderdag 9 februari 2012 op DVD (Vlaamse klassiekers box).