Bon Voyage (2011)
Regie: Margien Rogaar | 85 minuten | drama | Acteurs: Anneke Blok, Hans Croiset, Mirre Balke, Reinout Bussemaker, Frank Lammers, Casper van Rijnberk, Scyler Eijgermans, Lotje van Lunteren, Tom van Kessel
De telefilm ‘Bon Voyage’ van Margien Rogaar is een film die je verrast. Het is een, zeker voor zijn lengte, opmerkelijk veelzijdig en intiem drama, waarbij de geduldige kijker zich langzaam maar zeker onderdeel gaat voelen van het gezin en zichzelf, en de mensen om hem heen, goed zal kunnen herkennen in de personages. Hoewel het verhaal aanvankelijk wat gefragmenteerd overkomt doordat er eigenlijk niet voor één centraal zwaartepunt wordt gekozen – waar je dit, gezien het naderende einde van opa, wel zou verwachten -, blijkt dit eigenlijk vooral een verfrissende, welkome keuze te zijn. ‘Bon Voyage’ beperkt zich niet tot één reis, maar maakt er vele.
Vanaf het moment, en dat is al na enkele minuten, dat duidelijk wordt dat opa terminaal is, verwacht je als kijker dat alles vanaf dat punt om opa zal draaien. Ofwel hij wordt meegenomen op reis om een soort magisch-realistisch einde te beleven in de vorm van een road-movie. Ofwel het hele gezin blijft thuis en bekommert zich om opa en werkt samen naar een loodzware, tranen trekkende finale toe. Maar het loopt anders. Ja, de vakantie wordt geannuleerd, en de volgende ochtend staat vaderlief Fred (Reinout Bussemaker) met zijn jongste dochter Jasmijn (Scyler Eijgermans) bij opa (Hans Croiset) op de stoep om thee of koffie voor hem te zetten en hem gezelschap te houden. En moeder Tine (Anneke Blok) wil de administratie gaan doen en alles voor hem regelen. Maar opa is hier niet van gediend. Hij zegt tegen zijn dochter dat ze met haar “tengels” van zijn spullen moet afblijven en geeft duidelijk te kennen dat hij gewoon voor zichzelf wil zorgen zolang hij nog leeft.
En dat is dat. Tine kiest meteen een tegenovergestelde route – die van het negeren en wegstoppen – omdat ze niet kan uitstaan dat haar vader haar niet toelaat in zijn leven, zelfs niet in deze fase, en alles wil doen zoals hij het wil. Dus stort Tine zich op het opruimen van de schuur of droomt van het onbezorgde, passievolle leven dat haar buren leven. Maar waar Trines opruimdriften best interessant zijn binnen de context van het verhaal, hebben de episodes bij en met de buren – waar er eventjes gehint wordt naar een mogelijke affaire met de buurman (Frank Lammers) – maar weinig toegevoegde waarde.
De twee tienerkinderen van Fred en Tine, Anouk (Mirre Balke) en Jochem (Casper van Rijnberk), lijken verder nauwelijks aangedaan te zijn door het nieuws en richten zich verder ook maar op hun eigen problemen. Ergens is dit vreemd: er is een tragisch feit in het leven van de kinderen geïntroduceerd – en in het verhaal van de film – en ze lijken er nauwelijks aandacht aan te geven. De ouders praten er niet over met de kinderen, ze leven niet met zijn allen naar de sterfdag toe, en na afloop is niet te zien wat voor impact dit heeft gehad op Anouk en Jochem. Aan de andere kant reageren tieners vaak anders op dit soort situaties en lijken dergelijke drama’s soms langs ze heen te gaan. Misschien vinden ze het wel gewoon moeilijk om hiermee om te gaan. Daarnaast zou het ook kunnen dat ze onderbewust wel degelijk beïnvloed worden door het nieuws en meer gewicht leggen in hun afzonderlijke vriendschaps- en liefdesbanden die ze aan het najagen zijn. Maar zelfs al zou dit niet zo zijn, dan nog zijn de verhaallijnen van Jochem en Anouk de moeite waard.
Hoewel Casper van Rijnberk als Jochem aanvankelijk wel erg expressieloos en met literair woordgebruik door het leven lijkt te gaan, blijkt dit juist goed bij zijn personage te passen. Hij is introvert, een denker en een dromer, en is juist intens voelend. En hij is nu eenmaal veel met taal bezig: voortdurend loopt hij met een dictafoon in de rondte waar hij al zijn gedachten en gevoelens op inspreekt. Jochem hecht heel veel waarde aan zijn vriendschap met Guido, zijn beste vriend met wie hij samen een boomhut heeft gemaakt, maar hij zal ontdekken dat vriendschappen fragiel kunnen zijn en niets voor altijd is. Anouk, op haar beurt, lijkt maar op één ding uit te zijn: haar ontmaagding. Bijna iedere (jonge)man die ze tegenkomt kijkt ze verliefd aan, hopend op een bijzondere, liefdevolle nacht samen, en de kans om een vrouw te worden. Maar ook zij zal merken dat de realiteit niet altijd aan de verwachtingen voldoet en volwassen worden meer met gevoelens en inzichten te maken heeft.
In de eerste helft van de film zijn de verhalen van de kinderen (en de rest van familie) gewoonweg interessant, maar pas in de tweede helft worden ze echt betekenisvol en soms zelfs magisch. Één zo’n magisch moment vindt plaats tussen Jochem en zijn vader, die naast elkaar in de boomhut liggen, naar de sterren kijken en eventjes de generatiekloof weten te overbruggen terwijl ze er aan denken hoe leuk de vriendschap tussen het tweetal was geweest als de vader net zo oud als de zoon zou zijn geweest. Een prachtig melancholisch moment, die tegelijkertijd de ziel van de zoon en die van de vader bloot weet te leggen.
Maar de mooiste momenten, en ze zijn bijna allemaal goud waard, zijn toch wel die tussen opa Bob en zijn kleindochter Jasmijn, die nu veel met elkaar optrekken omdat Jasmijn van alles over de dood wil weten en dicht bij haar opa wil zijn. Het zijn wonderlijk mooie, innemende, schattige en grappige momenten tussen deze twee mensen – oud en jong – die op een bijzondere verstandhouding hebben. Jasmijn snapt maar niet dat mensen zomaar “in stukken uit elkaar kunnen vallen” wanneer ze doodgaan, zoals opa zegt, en al helemaal niet dat ze mensen gewoon kunnen verbranden. Dit laatste is aanleiding voor opa om zijn kleindochter – in een grappige scène, waarin lang naar de clou wordt toe gewerkt – mee te nemen naar het crematorium om het door de uitvaartverzorger zelf uit te laten leggen. Erg mooi zijn ook de scènes in de moestuin van opa. In één daarvan lijkt hij bijna ineen te storten, waarbij herinneringen opkomen aan de klassieke sterfscène van Marlon Brando in ‘The Godfather’. Een andere scène, vervolgens, waarin de kleine Jasmijn aan opa uitlegt op wat voor manier zij altijd aan opa zal kunnen blijven denken als hij dood is, zal zeker voor vochtige oogjes en brokken in kelen zorgen. De jonge Scylar Eijgermans acteert deze scènes ook zo ontwapenend en schattig – met die gapende gaten tussen haar tandjes en haar grote ogen – dat je als kijker compleet weerloos bent. Als (kind)actrice nu al de ontdekking van het jaar.
Het einde, tenslotte, weet de verschillende verhalen subtiel samen te vlechten zonder gekunsteld of pretentieus over te komen. Filmmaakster Margien Rogaar heeft er ook wijselijk voor gekozen om niet letterlijk iedereen samen te laten komen in één groot emotioneel einde. Nee, elk personage heeft zijn eigen ontwikkeling doorgemaakt en verdient ook zijn eigen einde. Natuurlijk is het voor een film van nog geen anderhalf uur lang bijna niet te doen om ieder personage voldoende aandacht en diepgang te geven en aan het einde zul je als kijker wellicht wensen dat je langer met deze mensen had door kunnen brengen. Toch doet de film veel (goed) in de tijd die er is. ‘Bon Voyage’ heeft vele facetten. Het draait niet alleen om opa of de dood. Het is ook een film over liefde, seks, vriendschap, trots, en volwassen worden. Rogaar weet bovendien over al die dingen iets zinnigs te zeggen. Geen slechte prestatie.
Bart Rietvink
‘Bon Voyage’ verschijnt donderdag 16 februari 2012 op DVD.