Bratan (1991)

Regie: Bakhtyar Khudojnazarov | 90 minuten | avontuur, drama | Acteurs: Timur Tursunov, Firus Sasaliyev, N. Arifova, I. Tabarova, Allovuddin Abdullaev, N. Begmurodov, R. Kurbanov

De gebroeders Farukh en Azamat wonen samen met hun oma in een afgelegen plattelandstadje ergens in Tadzjikistan. Het leven is er saai. Oude broer Farukh en zijn vrienden vermaken zich met rondhangen. Soms, gewoon omdat het kan, helpen ze gevangen opstandelingen die strijden tegen het Russische bewind aan munitie en proviand. Steeds meer jongeren vertrekken echter naar elders, op zoek naar een beter en veiliger bestaan. Jonge broer Azamat, door zijn onophoudelijke eetlust liefkozend Pannenkoek genoemd, ondervindt eenzelfde zinloosheid van het bestaan. Voor de zangles op school krijgt hij een onvoldoende, omdat hij er de zin simpelweg niet van in ziet. Liever doet hij zich tegoed aan het eten van tuinaarde, als teken van pure futiliteit.

Farukh zou, net als de anderen voor hem, dolgraag uit het stadje willen vertrekken. Misschien dat de vader van de broers, die als dokter werkzaam is in de grote stad, een oplossing vormt. Farukh vat het plan op om zijn jongere broertje er achter te laten om zelf, geheel soeverein, de wereld in te trekken. Met de hulp van een oom ondernemen de twee per trein een rite de passage richting grote stad.

Het idee van een overgangsritueel krijgt daardoor in letterlijke zin vorm. Naast de karakterologische groei is de treinreis tegelijkertijd symbolisch voor iets groters. Het beeld is zwart-wit, bijna sepia-achtig, waardoor er een nostalgische gloed overheen valt. De stationaire camera, soms met een enkele zijwaartse beweging of zoom,versterken dat gevoel. Beweging komt hoofdzakelijk van de personages zelf, andermaal de nadruk leggend op een lome dromerigheid. De nostalgie maakt echter steeds meer plaats voor wat komen gaat.

De houten huisjes van het platteland worden regelmatig versneden met beelden van industrie. Het traditionele leven maakt plaats voor schoorstenen en elektriciteitslijnen. Vooruitgang is, net als de immer voortjakkerende trein, een onomkeerbare ontwikkeling. Alle ontmoetingen en belevenissen tonen een volk dat zich, goed- of kwaadschiks, probeert te ontworstelen aan het verleden onder de oude Russische heerschappij. In alles toont ‘Bratan’ ons een zoektocht naar moderne onafhankelijkheid. De onzekerheid die daarmee gepaard gaat, zorgt voor vertedering. Hoewel niet alle personages en handelingen goedkeuring verdienen, worden ze wel inzichtelijk gemaakt. De volwassenwording, van zowel de hoofdpersonages als Tadzjikistan, is een proces om te ondergaan. De onschuld en schoonheid van mens en land zijn goede voortekenen dat die missie zal slagen.

Ook voor Farukh en zijn broertje zal dat niet anders zijn. Als een soort van Midden-Aziatische variant van ‘Rebel without a Cause’ zullen de nodige obstakels overwonnen moeten worden. Maar met zijn tweeën, zo vormt de conclusie, kunnen ze dat zonder twijfel aan. Hoewel de personages in de debuutfilm van de Tadzjikistaanse regisseur Bakhtyar Khudojnazarov soms wat passief aanvoelen, overheerst het hartverwarmende gevoel dat de mens zich samen toch weer weet aan te passen.

Wouter Los

Waardering: 4

Bioscooprelease: 6 mei 1993
Bioscooprelease: 20 april 2023 (re-release, digitaal gerestaureerd)