Carmen van het Noorden (2009)

Regie: Jelle Nesna | 84 minuten | drama | Acteurs: Tygo Gernandt, Sanguita Akkrum, Thom Hoffman, Margreet Boersbroek, Mounira Hadj Mansour, Duvel, Sergio Ijssel, Vincent Vianen, Kurt Rogiers, Timo Ottenvanger, Gery Mendes, Turk, Jiggy djé, Soumia

Ook al is het verhaal van Carmen oorspronkelijk een novelle van Prosper Mérimée, de meeste mensen zullen dit tragische verhaal over jaloezie, lust, liefde, en verraad, vooral kennen via de operabewerking van componist George Bizet. Op haar beurt kent deze bewerking weer vele incarnaties en adaptaties, ook in filmische zin. Zo was er bijvoorbeeld Carmen Jones, een Amerikaanse musicalbewerking waarin Harry Belafonte net als in het origineel een soldaat speelt, maar Carmen in een parachutefabriek werkt. In de bijzondere Afrikaanse bewerking ‘U-Carmen e-khaleyitsha’ werkt Carmen in een sigarettenfabriek, en worden de teksten gezongen in de authentieke Afrikaanse “kliktaal”, Xhlosa. In al deze gevallen is er gebruik gemaakt van de muziek van Bizet. In Jelle Nesna’s ‘Carmen van het Noorden’, echter, de recente Nederlandse bewerking van het klassieke Carmenverhaal, wordt er afstand gedaan van deze muziek – ten faveure van een originele hiphopsoundtrack van de hand van componist Perquisite – als ook van de musicalvorm van eerdere verfilmingen, om te komen tot een pure, rauwe vertelling van het verhaal, waarin de thematiek, personages, en sfeer centraal staan. Het resultaat is op zijn minst interessant te noemen.

Het is niet zomaar een impulsieve ingeving van regisseur Jelle Nesna geweest om deze film te willen maken. Al lange tijd wilde hij nog een Nederlandse versie van dit verhaal maken, in navolging van zijn opa, die als filmpionier in 1919 al een Nederlandse bewerking van Carmen had vervaardigd, met dezelfde titel: ‘Carmen van het Noorden’. Jelle’s versie is vernieuwend vanwege de begeleidende hiphopmuziek, waarover rapper Duvel op Shakespeareaanse wijze commentaar geeft op de verwikkelingen in het verhaal, wat zorgt voor een aantrekkelijke eigentijdse draai aan het verhaal. Eigenlijk had Nesna van de film ook gewoon een soort hiphopmusical willen maken, maar vanwege financiële overwegingen is hij van dit idee afgestapt. Het is wel een voordeel dat de film toch nog wat theatrale, gekunstelde elementen bevat in de vorm van het lopende commentaar van Prosper (Duvel), die met zijn poëtische dialogen in feite het verhaal aan de kijker vertelt, want als de film als een rechttoe rechtaan drama zou worden gepresenteerd, zouden de onwaarschijnlijkheid van bepaalde wendingen en eenduidigheid van sommige karakteriseringen een te groot probleem vormen. Maar door de toch nog intact zijnde theatraliteit van de vorm is veel in de film simpelweg te accepteren als parabel of archetype.

Als de film als een realistisch drama gezien zou worden, zou bijvoorbeeld Joz, die in de ban raakt van Carmen maar ook al verloofd is met Maryam, wellicht een wat te simpel personage zijn. Na slechts enkele ontmoetingen met de verleidelijke Carmen gooit hij al zijn verlovingsring in het water, en hij is eigenlijk al  meteen al een speelbal van de wilde Carmen. Hij is wel even geconflicteerd en heeft te doen met zijn verloofde, maar hij laat zich compleet leiden door zijn lustgevoelens. Ook Thom Hoffman laat als Joz’ oudere collega Simon weinig dimensies zien. Het enige wat hij doet is Joz op zijn huid zitten en geërgerd of afkeurend kijken. Maar als je het verhaal bekijkt als een verbeelding van thema’s als jaloezie, lust, en (een onvermogen tot) liefde, waarbij de personages puur als mechanismen dienen om deze thema’s te communiceren, is het (nog) te accepteren. Daarbij kan ook nog opgemerkt worden dat de film natuurlijk niet voor niets de titel heeft die hij heeft. Oftewel, het draait allemaal om Carmen en wat zij aan kan richten met haar intimiderende seksualiteit, en hoe zij de dominante kracht is in haar relatie(s).

Kijk je puur naar het personage van Carmen, en hoe zij neergezet wordt door de jonge actrice Sanguita Akkrum, dan is de film een ongekwalificeerd succes. Ze spettert werkelijk van het scherm met een heel natuurlijk overkomende sensualiteit en dominante aanwezigheid en maakt het nog bijna aannemelijk dat Joz zo snel zijn huwelijk en relatie vaarwel zegt om maar bij haar te kunnen zijn. En interessant genoeg is zíj niet zo eendimensionaal als ze had kunnen zijn. Ze is niet alleen maar een roofdier en één brok seksualiteit. Ze heeft ook een lieve, zachtaardige kant – of lijkt deze in ieder geval te hebben in de scènes waarin Joz bij haar in bed ligt – postcoïtaal – en een beetje met haar aan het geinen is. Op die momenten zie je ook “menselijkheid” bij haar en ga je er als kijker in geloven, dat het misschien echt wat kan worden tussen die twee, en dat Carmen niet zo manipulatief is als ze overkomt, maar alleen maar een masker draagt, voor zelfbehoud. Hoewel dit ergens weer schuurt met de lezing van de personages als archetypen, zorgt het toch voor net dat beetje extra interesse van de kijker en investering in het verhaal.

Het tragische verhaal van Carmen is overbekend, en sterk in de eenvoud van zijn boodschap. Het is leuk dat Nesna er zijn eigen draai aan heeft gegeven, maar jammer dat hij, ondanks de instandhouding van vele inhoudelijke elementen – hij vernoemt Duvels personage zelfs naar de oorspronkelijke schrijver – toch gemeend heeft het einde wat optimistischer te moeten maken dan het oorspronkelijke verhaal. Prosper (Duvel) zegt aan het einde van de film dat je soms wint ook al denk je dat je verloren hebt, wat misschien niet aanvoelt als een verraad van de originele boodschap, maar toch in ieder geval als een tempering ervan.  De afloop van het moordmysterie, dat de context vormt van de film, is nog best verrassend, maar het is toch vooral de energie van Sanguita Akkrum als Carmen die de film levendig en interessant houdt. Daarnaast zorgen de lekkere soundtrack van Perquisite – bekend als formatie met MC Pete Philly – waarin veel oosterse invloeden worden gebruikt worden, en de leuke intermezzo’s van Duvel als commentator, voor een aantrekkelijke sfeer die goed aansluit op die van het verhaal: verleidelijk en melancholisch.

Bart Rietvink

Waardering: 3

Bioscooprelease: 24 september 2009