Charlotte (2021)

Regie: Tahir Rana, Éric Warin | 92 minuten | animatie, biografie | Originele stemmencast: Keira Knightley, Brenda Blethyn, Jim Broadbent, Sam Claflin, Henry Czerny, Eddie Marsan, Helen McCrory, Sophie Okonedo, Mark Strong

In het Joods Historisch Museum in Amsterdam kun je de bijzondere nalatenschap vinden van Charlotte Salomon. Deze Duits-Joodse kunstenares werd vermoord in Auschwitz, slechts 26 jaar oud. Alsof ze wist dat ze weinig tijd had, perste ze er in slechts achttien maanden rond de 1.000 waterverftekeningen uit waarin ze haar leven en familiegeschiedenis vereeuwigde. Dat lijvige werk, dat ze ‘Leben? oder Theater? (Ein Singspiel)’ doopte, wist ze veilig te stellen door het bij een bevriende arts in bewaring te geven. Uiteindelijk belandde Charlottes magnum opus bij haar vader Albert en stiefmoeder Paula, die in 1939 naar Amsterdam waren gevlucht, daar ondergedoken zaten en de oorlog wonderwel overleefden. De eerste tentoonstelling van het werk, in 1961 in Amsterdam, leidde tot wereldwijde aandacht en publicaties. Sindsdien is het in Nederland elk decennium te zien geweest. Iemand die bijzonder geraakt werd door het werk van Salomon is filmmaker Frans Weisz, die in 1981 een speelfilm maakte over de Duitse kunstenares en in 2012 de documentaire ‘Leven? Of Theater’. In 2020 organiseerde het Joods Historisch Museum een grote expositie over Salomon, waarin de invloed van haar werk op de cinema werd onderzocht.

In 2021 verschenen twee animatiefilms die zich afspelen tijdens de Tweede Wereldoorlog, beide met een tragische jonge vrouw als hoofdpersonage. Maar waar ‘Where is Anne Frank’ (2021) van Ari Folman zich duidelijk richt op een jonge doelgroep, is ‘Charlotte’ (2021) van Eric Warin en Tahir Rana veel soberder en zwaarmoediger van aard. Alsof de Holocaust nog niet heftig genoeg is, snijdt deze film ook thema’s als depressie en zelfmoord aan. Desondanks voelt de keuze om Charlottes verhaal in een 2D-animatiefilm te vertellen juist aan; het kleurenpalet is duidelijk geïnspireerd op de waterverfschilderingen die de kunstenares maakte, waardoor je als kijker de wereld door haar schilderachtige perspectief ervaart.

Dat Charlotte (in het Engels van stem voorzien door Keira Knightley; in de Franse versie spreekt Marion Cotillard de stem in) geen gemakkelijk leven heeft, wordt direct in de proloog al duidelijk. Het nog jonge meisje probeert tevergeefs contact te leggen met haar moeder. Later ontdekken we dat haar moeder zichzelf van het leven beroofde toen Charlotte pas 9 jaar oud was. Als het verhaal echt begint, maken we een sprong in de tijd, naar het Berlijn van 1933. De 16-jarige Charlotte wordt opgevoed door haar vader Albert (Eddie Marsan), een gerespecteerd arts, en haar stiefmoeder, operazangeres Paula (laatste rol van wijlen Helen McCrory) en hoewel ze financieel niets tekortkomen, wordt de dreiging voor hen als Joden steeds sterker. Zo wordt Paula’s concert verstoord door bruinhemden en besluiten Charlottes grootouders (Jim Broadbent en Brenda Blethyn) Duitsland te verlaten om naar het in hun ogen veiligere Italië te vertrekken. Als hun kleindochter hen daar opzoekt en samen het Vaticaan bezoekt, ontmoet ze de Amerikaanse Ottilie Moore (Sophie Okonedo), met wie ze gelijk een diepe connectie voelt. Ottilie nodigt hen uit om naar haar villa aan de Côte d’Azur te komen, waar ze allerlei vluchtelingen opvangt. Het zou niet lang duren of opa en oma vertrekken naar Zuid-Frankrijk, maar Charlotte gaat in eerste instantie terug naar Berlijn.

Daar wordt haar talent ontdekt; ondanks haar volgens de schooldirecteur ‘ongelukkig bijkomstigheid van haar ras’ wordt ze aangenomen op de prestigieuze kunstacademie. Niet dat dat nou per se zijn eigen mening is, want er is duidelijk een tweestrijd gaande in de Duitse samenleving. Maar de nazisympathisanten krijgen al snel de overhand en Charlotte wordt van school gestuurd. Intussen ontwikkelt ze gevoelens voor Alfred Wolfsohn (Mark Strong), de zangleraar van Paula. Hij is een gevoelige intellectueel die getraumatiseerd is door zijn ervaringen in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Vlak voor de Kristallnacht, waarbij haar vader wordt opgepakt, breekt Wolfsohn het hart van het jonge meisje. Als de oorlog op het punt van uitbreken staat, wordt Charlotte naar haar grootouders in Zuid-Frankrijk gestuurd.

Het sobere kleurenpalet wordt nu ingeruild voor de heldere, lichte tinten van de Middellandse zee. Charlotte ontmoet Alexander Nagler (Sam Claflin), een Oostenrijkse vluchteling die als klusjesman werkt voor Ottilie en met wie ze meteen een klik voelt. Met haar grootmoeder gaat het echter minder goed; na een psychose is ze de wil om te leven kwijtgeraakt. Haar opa, altijd al een knorrig type geweest, wordt steeds gemener en vertelt Charlotte over de ‘ziekte in haar bloed’, wijzend op de depressies waar zoveel familieleden onder hebben geleden. Het voedt Charlottes voorgevoel dat ze niet oud zal worden; ofwel ze valt ten prooi aan de nazi’s, ofwel aan het zwarte monster depressie. In allerijl begint ze haar leven en dat van haar familie vast te leggen in honderden waterverftekeningen. ‘Alleen door iets gestoords te doen, kan ik hopen mentaal gezond te blijven.’

In artistiek opzicht doet ‘Charlotte’ eer aan de illustere kunstenares die ze portretteert. In studio’s in Canada, België en Frankrijk werd hard gewerkt om de animaties zo authentiek mogelijk te maken. Ogenschijnlijk zijn de personages eenvoudig, maar Warin en Rana weten hen wel expressief te maken. Met simpele pennenstreken worden suggesties gewekt van liefde, seks, leven en dood, zonder expliciet te worden. De film wordt enorm in het zadel geholpen door de heerlijke stemmencast, met glansrollen voor Knightley, Blethyn en Broadbent. De meeste indruk maakt echter de slotscène, waarin we een flard uit een interview met Charlottes vader en stiefmoeder zien, die hun dochters postume artistieke faam bespreken. Door dit eindbeeld worden we wakker geschud: we hebben weliswaar net naar een animatiefilm gekeken, maar de mensen die hierin geportretteerd werden hebben echt bestaan en de tragiek die hen is overkomen is geen fictie maar keiharde werkelijkheid. En dat besef komt keihard binnen!

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

DVD- en blu-ray-release: 7 juni 2023