Chernobyl Reclaimed (2008)

Regie: Peter Hayden | 52 minuten | documentaire

De nucleaire ramp van Tsjernobyl in 1986 staat bij velen nog op het netvlies gebrand. Over de periode na de ergste kernramp uit onze geschiedenis, waarbij de fall-outstraling vierhonderd keer zo sterk was als bij Hiroshima, is veel minder bekend. ‘Chernobyl Reclaimed’ geeft inzicht in deze periode vanaf het moment waarop de bewoners van Pripjat (de grootste plaats in de omgeving van Tsjernobyl) plotseling hun huizen moeten verlaten. Het is een verhaal over de terugtocht van de mensheid en de zegetocht van de natuur.

Na de meltdown daalt radioactieve stof neer in de omgeving van Tsjernobyl en er wordt onmiddellijk een verboden zone voor mensen ingesteld (uitsluitingszone), uit angst voor besmetting. Doordat het radioactieve materiaal terecht komt op de grond en zich daar in concentraties ophoopt wordt dit het eerst opgenomen door laag bij de grond groeiende flora. Planteneters eten deze radioactieve flora en zij worden vervolgens weer opgegeten door vleeseters. Op deze manier komt het radioactieve materiaal steeds hoger in de voedselketen terecht en vormt ook steeds grotere concentraties. Het hielp ook niet mee dat de ramp zich in de lente voltrok, het moment van groei en bloei van planten. De cellen die zich tijdens deze processen delen zijn extra kwetsbaar voor radioactiviteit.

Aan de hand van een voice-over wordt het verhaal op een begrijpelijke wijze verteld. Het is opvallend hoe snel de natuur de controle over dit gebied herpakt, dieren die al tientallen jaren niet meer zijn gesignaleerd, worden aangetrokken tot deze door mensen verlaten postapocalyptische omgeving.

Als rode draad wordt een kattenfamilie gevolgd die probeert te overleven in de verwilderde omgeving. Door het in beeld brengen van het overlevingsproces van deze katten, waarbij de regisseur ook uitstapjes maakt naar onderzoekende beren en andere dieren, lijkt het oorspronkelijke rampgebied te zijn veranderd in een wildreservaat. Gedeeltelijk is dit ook zo, maar de documentaire bestaat mede uit onheilspellende beelden over het falen van de mens. Zo loopt één van de katten door een voormalige school waar de grond vol ligt met gebroken glas en speelgoed. In deze beelden, waarbij dieren door de restanten van een recent verleden struinen, schuilt de kracht van deze documentaire: een prachtige weergave van verval en het plotselinge vertrek van alle bewoners uit Pripjat.

Hoewel de natuur in het getroffen gebied een verassende opmars maakt, is er niet louter sprake van een jubelstemming. Het ecosysteem is op dusdanige wijze beschadigd dat het duizenden jaren zal duren voordat het enigszins hersteld is. Effecten op de lange termijn zijn nog niet duidelijk, maar een zeer verontrustend voorbeeld over boerderijzwaluwen laat wel zien dat verstrekkende gevolgen mogelijk zijn. Door het optreden van mutaties verandert de kleur van de keelveren van deze vogels. Dit wordt niet aantrekkelijk gevonden door soortgenoten en heeft het uitsterven van deze groep boerderijzwaluwen tot gevolg.

‘Chernobyl Reclaimed’ is een mooie, toegankelijke en soms onheilspellende documentaire. Het is in feite een verhaal over menselijk falen en de opvallend snelle herovering van dit gebied door de natuur. Naast een ode aan de natuur wordt ook het verhaal verteld over de negatieve effecten van een beschadigd ecosysteem en de angst voor de gevolgen op lange termijn.

Meinte van Egmond