Chevolution (2008)
Regie: Trisha Ziff, Luis Lopez | 86 minuten | documentaire
Zelfs al heb je geen idee wie Ernesto ‘Che’ Guevara was, dan nog weet je hoe hij eruit zag. Zijn beeltenis duikt overal op. Vooral de foto die de Cubaanse fotograaf Alberto ‘Korda’ Diaz maakte in 1960 is een eigen leven gaan leiden. Het portret van Che siert posters, T-shirts, badlakens, koffiebekers, tassen en talloze andere zaken. Met Che zelf en de idealen waar hij voor stond heeft het allemaal weinig meer te maken. Sterker nog, heel wat mensen die met zo’n Che-shirt rondlopen hebben geen idee wie die man is wiens beeltenis op hun kleding prijkt. Korda’s snapshot van Guevara is sinds jaren zestig uitgegroeid tot de meest gereproduceerde afbeelding in de geschiedenis van de fotografie. Filmmakers Trisha Ziff en Luis Lopez raakten gefascineerd door de foto van Che met zijn zwarte baret met kleine witte ster, de intense blik schuin naar boven en de wapperende haardos. Ze zochten uit hoe de foto is ontstaan, om vervolgens na te gaan hoe het kan dat een simpele snapshot zo wereldwijd verspreid kan raken. Wat is de kracht van deze foto en hoe kan het dat ruim vier decennia na Guevara’s dood zijn beeltenis nog altijd tot de verbeelding spreekt?
Een vluchtig geschoten beeld, meer is de foto niet. Genomen op 5 maart 1960, tijdens een plechtigheid ter ere van de slachtoffers die omkwamen toen het Belgische schip Le Coubre, dat munitie naar Havana bracht, in de haven van de Cubaanse hoofdstad explodeerde. Fidel Castro wees met de beschuldigende vinger direct naar de CIA: in Cuba wordt de gebeurtenis gezien als de grootste terroristische actie tegen het Cubaanse volk in de eerste jaren van de revolutie. Fotograaf Alberto Korda, die vooral bekend was van zijn glamoureuze modereportages, was kort voordien gefascineerd geraakt door Castro, Guevara en hun collega-revolutionairen en besloot zijn werkterrein te verleggen (later zou hij Castro’s persoonlijke fotograaf worden). Op die bewuste vijfde maart deed Korda verslag van de herdenkingsplechtigheid. Bij toeval maakte hij twee portretshots van Che. Als hij zich ervan bewust was geweest dat hij iets bijzonders in zijn lens had gevangen, had hij wel een stuk of tien foto’s gemaakt, legt een van Korda’s collega’s uit. Geen van beide foto’s verscheen dan ook de volgende dag in de Cubaanse kranten. De portretten werden als ‘stockfoto’s’ opgeslagen. Pas ruim een jaar later, tijdens de invasie in de Varkensbaai in 1961, dook de foto weer op. Het zou echter tot Che’s dood in 1967 duren voordat de foto wereldwijd bekendheid verwierf.
De documentaire ‘Chevolution’ (2008) bestaat in feite uit twee delen. In de eerste helft van de film wordt uit de doeken gedaan wie Che Guevara was en waar hij voor stond. Ook met Alberto Korda maken we nader kennis. Aan het woord komen biografen en historici, maar ook de dochter van Korda, diens collega’s, een vroegere vriend van Che en een van zijn strijdmakkers. Dit deel eindigt met het overlijden van Guevara in Bolivia, op 9 oktober 1967. In het tweede deel zien we hoe Korda’s foto van Guevara na diens dood tot iconische proporties kon uitgroeien. Een samenloop van omstandigheden was hiervoor verantwoordelijk. In Cuba bestond in die tijd geen auteursrecht, dus kon iedereen met Korda’s foto aan de haal gaan. Aanvankelijk waren de beeltenis en Che’s idealen nog onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat zijn foto opdook tijdens de (studenten-)opstanden die eind jaren zestig de kop opstaken, is heel goed te begrijpen. Voor hen stond zijn beeltenis voor het gevecht tegen de gevestigde orde. Het duurde niet lang of ook de kunstwereld ging met Korda’s foto aan de haal; denk maar aan Andy Warhols PopArt-zeefdrukken. Che werd derhalve een beroemdheid zoals andere popiconen als Marilyn Monroe, James Dean en Elvis dat waren. Het duurde niet lang of ook de reclamewereld ging er met Korda’s foto vandoor. Zou Che Guevara, de marxistische revolutionair, zich niet omdraaien in zijn graf als hij dat wist? ‘Chevolution’ biedt een heel aardig en vrij volledig overzicht van meningen en standpunten.
Stuitend om te zien zijn de jongeren die geen enkel idee hebben wie de man op hun T-shirt nou eigenlijk is. Anderen, zoals de links georiënteerde rockers van Rage Against the Machine, zijn zich juist zeer bewust van Che’s idealen en associëren zich daarom met hem. Overigens tot onvrede van de familie van Korda, die in de jaren negentig alsnog in actie kwam tegen het gebruik van de foto (maar alleen als die werd aangewend om bepaalde producten, zoals sigaretten en alcohol, te promoten). Niet iedereen hemelt de revolutionair Guevara op, zoals blijkt uit een interessant gesprek met een jonge Amerikaanse Cubaan, die niets moet hebben van al die ‘heldenverering’, omdat Che in zijn ogen geen held was. Helaas zijn de kritische sprekers duidelijk in de minderheid, wat deze documentaire wel wat eenzijdig maakt. Een ander punt van kritiek is dat de historische context soms wel wat meer uitgediept had mogen worden. Zo wordt er wel heel gemakkelijk over de cruciale ontmoeting tussen de idealistische dokter Guevara en de revolutionaire advocaat Castro heen gestapt. Pluspunt aan deze film is dat zeker in het tweede deel de zaak van veel verschillende kanten wordt belicht waardoor je een vrij compleet beeld krijgt wat een op het oog simpele snapshot allemaal niet teweeg kan brengen. Die verschillende invalshoeken maken deze documentaire bovendien bijzonder vermakelijk!
Patricia Smagge