Ciske de Rat (1955)

Regie: Wolfgang Staudte | 96 minuten | drama | Acteurs: Dick van der Velde, Berta Drews, Kees Brusse, Günther Lüders, Heli Finkenzeller, Hermann Speelmans, Johan Kaart, Jan Blaaser, Dick Bos, Rob de Vries, Tjeerd de Vries, Bernard Droog, Katja Ernst, Heidi Evert, Lies Franken, Ben Groenier, Hans Kips, Annie Langenaken, Cees Laseur, Stine Lerou, Guus Oster, Kees Pruis, Joan Remmelts, Willy Ruys, Riek Schagen, Paul teenbergen, Jan Teulings, Hans Tiemeyer, Johan Valk, Bert van der Linden, Piet van Leeuwen, Jenny van Maerlant, Frans van Schaik, Theo van Vliet, Puck Willems    

‘Ciske de Rat’ is wellicht een van de bekendste films in de Nederlandse filmgeschiedenis. Wat veel mensen tegenwoordig echter niet weten is dat de versie uit 1984 – met Danny de Munk in de hoofdrol – niet de eerste verfilming is van het boek van Piet Bakker. ‘Ciske de Rat’ is gebaseerd op de eerste twee delen van zijn Ciske-triologie. De eerste verfilming hiervan verscheen al in 1955. Deze film zorgde in hetzelfde jaar voor een opleving van de Nederlandse filmindustrie. De filmindustrie in Nederland was ten tijde van de oorlog volledig ingedut en begin jaren 50 van de vorige eeuw werden nauwelijks films gemaakt in Nederland. Mede daarom was ‘Ciske de Rat’ bijzonder. De film wist voor de première in de Nederlandse bioscopen op het filmfestival van Venetië een Zilveren Leeuw in de wacht te slepen. Daarna trok de film bijna 2,5 miljoen bezoekers in de Nederlandse bioscopen en is daarmee nog steeds een van de meest succesvolle Nederlandse films ooit.

Ciske de Rat (Dick van der Velde) is een ongelukkige knul die opgroeit in de achterstandswijken van Amsterdam in de jaren 30. De jongen lijkt op te groeien voor galg en rad. Medeverantwoordelijk hiervoor zijn zowel zijn moeder (Jenny van Maerlant) en vader (Rob de Vries). Als Ciske bij meester Bruis (Kees Brusse) in de klas komt lijkt alles beter te gaan, totdat Ciske zijn vreselijke moeder in een woede-uitbarsting doodt.

Helaas doet ‘Ciske de Rat’ regelmatig de vergelijking oproepen met de remake in 1984 en tegen deze versie legt de film het toch meestal af. Zo is Jenny van Maerlant lang niet zo’n indrukwekkende tang als Willeke van Ammelrooy, die de rol van Ciskes moeder in 1984 vertolkt. Doordat Van Maerlant minder sterk uit de verf komt als de slechte moeder, is de moord die Ciske pleegt minder goed te begrijpen. De impliciete manier van filmen (en worden nauwelijks beelden vertoond van wat er eigenlijk speelt tussen moeder en zoon, het meest wordt de kijker verteld door meester Bruis), versterkt dit gevoel. Er wordt minder sympathie gekweekt voor Ciske. Daardoor vraag je je geregeld af waarom iedereen het zo voor deze jongen opneemt. Dit gebrek aan sympathie voor Ciske is het grootste gebrek van de film, die verder wel de moeite waard is. ‘Ciske de Rat’ is niet voor niets zo’n ongelooflijk succes geweest in de jaren 50. Het verhaal ontroert en vooral het spel van Dick van der Velde en Kees Brusse weet indruk te maken. Ook nu nog is ‘Ciske de Rat’ spannend genoeg om anderhalf uur lang de aandacht vast te houden.

Wietske Uneken

Waardering: 3

Bioscooprelease: 7 oktober 1955