Ciske de Rat (1984)
Regie: Guido Pieters | 108 minuten | drama | Acteurs: Danny de Munk, Willeke van Ammelrooy, Herman van Veen, Willem Nijholt, Peter Faber, Rijk de Gooyer, Linda van Dyck, Carolien van den Berg, Adriaan Olree, Ingeborg Uyt den Boogaard, Danny Merk, Mara Peelen, Rudi Falkenhagen, Hans Holtkamp, Henk Rigters, Paul van Soest, Ge Frankenhuizen, Hans van den Berg, Fausto Talone, Volkert Mathijs Doop, Menno Herkes, Frans Kokshoorn, Samantha Sluyter, Yuri Bouma, Erik Arens, Marcel Goeberts, Rene Heilig, Mika Stotzer, Joss Flühr, Phons Leussink, Monique Kramer, Herman Kortekaas, Cas Baas, Niek Pancras, Nico Schaap, Floris Andringa, Hans de Wijs, David van der Linden, Krystle Stuur, Kim Stuur, Onno Molenkamp, Devika Strooker, Leo Horn, Ton Vos, Harry Ammerlaan, Bert Kuizenga, Reinier Verhoef
Begin jaren veertig schreef Piet Bakker een trilogie over de lotgevallen van een straatjongen in Amsterdam, getiteld ‘Ciske’. De eerste twee boeken werden in 1955 al verfilmd door de Duitser Wolfgang Staudte, maar ‘Ciske de Rat’ werd pas echt onsterfelijk dankzij de verfilming van Guido Pieters uit 1984. De titelsong ‘Ik voel me zo verdomd alleen’ werd een grote hit en hoofdrolspeler Danny de Munk – toen pas dertien jaar – werd in één klap wereldberoemd in Nederland. Naar verluidt stal De Munk Pieters’ hart door tijdens zijn auditie een stukje zong uit ‘Een beetje verliefd’ van André Hazes, gevolgd door een smerige mop. Met zijn Amsterdamse branie zat het wel goed. Maar Pieters zag dat dat kleine ventje uit Oud-West ook heel aardig kon zingen en acteren. De Munk kreeg de hoofdrol en stelde zijn regisseur niet teleur. Nederland had een kersvers tieneridool!
‘Ciske de Rat’ speelt zich af in de Amsterdamse Czaar Peter-buurt, halverwege de jaren dertig. Cis Vrijmoeth (Danny de Munk) staat bekend als een lastige jongen, die al van verschillende scholen is gestuurd en regelmatig met de politie in aanraking komt. Zijn onhandelbare gedrag heeft te maken met zijn onprettige thuissituatie. De jongen krijgt maar weinig liefde van zijn ouders. Zijn vader Cor (Peter Faber) is gek op hem, maar door zijn werk als zeeman is hij zelden thuis. De liefde voor Ciskes moeder Marie (Willeke van Ammelrooy) is ernstig bekoeld. Marie moet niets van haar oudste zoon weten en scheldt hem geregeld de huid vol. Soms sluit ze hem zelfs op in het kolenhok. Liever besteedt ze aandacht aan haar nieuwe vriend, de louche Henri (Willem Nijholt). Na voor de zoveelste keer van school te zijn gestuurd, belandt Ciske in de klas bij de goedaardige en geduldige meester Bruis (Herman van Veen), die zijn vertrouwen weet te winnen. Voor het eerst gaat Ciske met plezier naar school. Als zijn vader een relatie krijgt met de lieve wasvrouw Jans (Linda van Dijck), gloort er hoop op een betere toekomst voor de jongen. Maar dan slaat het noodlot toe…
Na al die jaren staat het verhaal van ‘Ciske de Rat’ nog altijd als een huis. Natuurlijk is er een hoog gehalte aan melodrama en heeft onze jonge held wel heel erg veel pech in zijn leventje, het verhaal spreekt nog altijd tot de verbeelding. De film heeft met Danny de Munk dan ook een uitstekende hoofdrolspeler, die het straatschoffie vol overtuiging neerzet. Brutaal als het kan, kwetsbaar als het moet, maar altijd met die innemende, ondeugende oogopslag. Minstens zo overtuigend is Willeke van Ammelrooy als ma Vrijmoeth. Zelden zo’n vreselijke moeder gezien. Hele generaties zullen zijn opgegroeid met een immense hekel aan Van Ammelrooy, omdat ze haar vereenzelvigden met haar rol. Heel wat confrontaties tussen Ciske en haar staan op het netvlies van diezelfde kijkers gebrand. Vooral die ene scène natuurlijk, waarin Ciske te ver gaat, met alle gevolgen van dien. Maar ook de scène waarin hij zijn moeder begluurt terwijl ze met ‘oom’ Henri ligt te rollebollen zullen velen nog niet vergeten zijn. De Munk en Van Ammelrooy dragen deze film. De rollen van Faber, Van Dijck, Van Veen en Rijk de Gooyer (als rechercheur Muysken) zijn een stuk minder uitdagend, maar allen zetten hun beste beentje voor.
Wie ‘Ciske de Rat’ in de eenentwintigste eeuw bekijkt, zal niet anders kunnen dan concluderen dat de film behoorlijk gedateerd oogt. Vooral de special effects (of wat daarvoor door moet gaan) en de vechtscènes tussen Ciske en zijn klasgenootjes zien er wat knullig uit. Dat weegt echter niet op tegen het sentiment dat deze film voor complete generaties teweegbrengt. Nostalgie, herinneringen aan vervlogen jaren. Alleen de eerste klanken van de legendarische titelsong doen al terugverlangen naar andere tijden. Voor eventjes dan. ‘Ciske de Rat’ is geen film zonder gebreken. Zo wordt duidelijk gehengeld naar de sympathie van de kijker en krijgt Ciske wel érg veel narigheid over zich heen. Het einde doet in deze verder vrij grimmige film wel erg optimistisch aan. Maar overdadig sentiment of niet, ‘Ciske de Rat’ pakt je binnen enkele minuten in met boter en suiker. Dit is met recht een klassieker.
Patricia Smagge
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 29 maart 1984